نقد و بررسی کتاب « تاریخ ترقی خواهی ایرانیان » نوشته ی ملیحه بصیر بخش دوم

صادق شکیب

در قسمت اول به سه بخش از هفده بخش نخستین کتاب پرداخته شد . در این مقال بخش چهارم ، پنجم و ششم واکاوی خواهد شد . در بخش چهارم سرکار خانم بصیر توضیح بس آموزنده ای از علت عقب ماندگی های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی مناطقی که مورد یورش غارت گرانه ی مغول ها واقع شدند ، داده است . نویسنده با تعمقی ژرف بر اثرات مخرب و ویران گرانه  حملات بر بر منشانه ی  مغول ها ، نشان می دهد چون  اروپای غربی از یورش مغول ها در امان ماند ، از ممالک  تحت سیطره ی مغول ها پیشی گرفت . در این بخش از  کتاب از آغاز روابط استعماری ایران با کشورهای اروپایی که از عهد شاهان صفوی شروع می شود ، مورد بررسی علمی قرار می گیرد . این روابط استعماری منجر به اخذ مجوز قانونی از شاهان صفوی برای غارت کشورمان می شود . هم چنین در این بخش ، نویسنده با نگاه موشکافانه ی خود از چگونگی ترفند دولت های استعماری با دقتی در خور تحسین عیان می سازد که این دولت ها برای نفوذ به میهنمان به طرز ماهرانه ای  با کید و مکر از تبلیغات مذهبی بهره می بردند . نیز این که اولین کشوری که ( پرتقال ) با نیت غارت وطنمان وارد داد و ستد بازرگانی با ایران شد ، تا آن که در سیر روند  اوضاع ،  سرانجام دولت امپریالیتستی آمریکا همه ی رقبا را کنار زد و با هدف شوروی ستیزی مالک کل کشورمان تا انقلاب 1357 گشت ، پرده بر می دارد .  

در بخش پنچم  از وحدت سیاست و مذهب که به شکل وحشیانه ای توسط سلسله ی صفویه به ایران تحمیل  و مسلط شد مورد تحلیل علمی قرار می گیرد .همچنین از تاثیر شگرف شاه اسماعیل صفوی بر توده مردم و ایمان راسخ و تزلزل ناپذیر عامه مردم نسبت به  وی سخن رانده شده است.   در مورد نادرشاه و ابن که جنگ طلبی او آن گاه که دیگر،  کشور  به آرامش و صلح نیاز داشت ، ارزیابی  واقع بینانه  ای از اوضاع زمانه صورت می گیرد . نکته در خور تاملی که در این بخش  مشخص می شود : این است که خانم بصیر با اسلوب ماتریالیسم تاریخی به  بر رسی  حوادث و روی دادهای ان دوره می پردازد .  . در این بخش ، هوشیارانه از نقش مذهب چه  تشیع و چه تسنن  در سیاست، و باورها و تعصبات آنان تحت پوشش جهاد مقدس از منظر درستی ،. مورد تحلیل علمی  واقع شده است . همچنین  مخالفت با دگر اندیشان، در سلسله های متمادی  بواسطه  استبداد وسلطه حکومت های  پادشاهان مطلق العنان در ایران و بالاخره مقایسه این دوره با ظهور تجدد و مدرنیته در غرب که در حال رشد و تعالی بود نیز علل تفاوت غرب پیشرفته وتوسعه یافته با شرق در حال رکود و عقب مانده  نکات  در خور توجهی طرح شده است .  و مهم اینکه در این بخش مثل سایر قسمت های کتاب  از کیش شخصیت پرستی، حتی شخصیت های مثبت در تاریخ اجتناب شده. است  نویسنده از قهرمان سازی و بت پرستی ومطلق اندیشی به طرز کاملا منطقی پرهیز کرده است و ارزیابی از شخصیت  و عملکرد افراد را  با توجه به شرایط زمانی و مکانی و ایدئولوژی آنان می نماید . نکات در خور تاملی از رقابت دولت های استعماری  را خانم بصیر در این بخش طرح کرده است .

در بخش ششم تفاوت فاحش میان غرب قدرتمند و ایران رو به اضمحلال بر رسی می شود  که چگونه در اواخر قرن هفده به موازات سیر تجدد و تحولات عمیق فکری و اجتماعی در حهان غرب،  ایران انچنان سیر قهقرایی را می پیمود که خواهی نخواهی به بازیچه ای در دستان  قدرتمندان بزرگ قرار می گرفت. .علیرغم تلاش های عباس میرزا فرزند شایسته و دلسوز و روشنفکر فتحعلی شاه  در امر روشنگری وضرورت اصلاحات در ایران که مخالفت های سنت گرایان و مرتجعین و مذهبیون  را به همراه داشت ازیک سو و  شروع سیاست های استعماری در ایران که رو به فزونی میرفت،   از سوی دیگر،   اوضاع نابسامان کشور را  آشفته تر می ساخت .برجسته کردن نقش قائم مقام ها، عباس میرزا و  امیر کبیر  در آغاز اصلاحات و نو آوری   حائز اهمیت فراوانی است  که نویسنده به اختصار  بدان پرداخته است .اینان از نخستین کسانی بودند که راه را برای سایر اندیشمندان و نو اندیشان به منظور  اصلاحات و تجدد در ایران  فراهم آوردند.تاریخ پدیدار گشتن استعمار در ایران از مباحث  مهم این بخش است  که  به آغاز آن اشاره شده .و سرانجام مهمتر از همه اینکه چگونه زمینه های بیداری و روشنگری در ایران بوقوع پیوست و راه را برای انقلاب مشروطیت در ایران فراهم اورد. از اهم مسائل مطروحه در این بخش است .

 

 

نقد و بررسی کتاب" تاریخ ترقی خواهی ایرانیان" نوشته ی ملیحه بصیر

 

مطلب را به بالاترین بفرستید: مطلب را به آزادگی بفرستید:  

     بازگشت به صفحه نخست