تالابها اکوسیستم های ارزشمند گیلان

تالابهای گیلان نه تنها از منظر زیبایی شناسی بلکه به لحاظ ارزشهای اکولوژیکی از سرمایه های ارزشمند استان محسوب می شوند.

دوم فوریه (سیزدهم بهمن ماه ) روز جهانی تالابهاست روزی که نامش را مدیون ذوق و احساس مسئولیت بزرگ مرد محیط زیست ایران اسکندر فیروز است و تنها کنوانسیون بین المللی محیط زیستی است که نامی ایرانی دارد ، کنوانسیون رامسر!

طبق تقسیم بندی کنوانسیون رامسر ۴۲ تیپ تالاب در سه دسته اصلی ˈتالاب های ساحلی -دریاییˈ، ˈتالاب های داخل خشکیˈ و ˈتالاب های مصنوعیˈ در جهان وجود دارد و در ایران بیش از ۸۴ تالاب با اهمیت بین المللی شناسایی شده است که از بین آنها تا کنون ۳۳ تالاب در قالب ۲۲ عنوان با مساحت یک میلیون و ۴۸۱هزار و ۱۴۷ هکتار در کنوانسیون رامسر ثبت شده اند.

این روزها در یک برآورد کلی وضعیت تمامی تالابها به سبب بهره برداری نادرست و عدم توجه به ظرفیت اقلیمی و اکولوژیکی این بوم سازگان های آبی نامساعد است .

روز جهانی تالابها بهانه ای است تا از خودمان بپرسیم چقدر تالابهای ، گیلان را می شناسیم و بجز تالاب انزلی و تالاب پارک ملی بوجاق چند تالاب را می توانیم نام ببریم؟

 

شهرستان آستارا دو تالاب مشهور دارد ˈاستیل ˈ و ˈآقˈ

تالاب استیل در دو کیلومتری جنوب غربی شهرستان آستارا و در محدوده دهستان ویرمونی و در کنار جاده ترانزیتی آستارا قرار دارد.

مساحت تالاب ۱۴۲هکتار است، این تالاب فصلی و دارای آب شیرین بوده و منبع تامین کننده آب آن٬ روان آب های سطحی و هرز آب های اراضی کشاورزی و چشمه های زیر زمینی است.

تالاب استیل عباس آباد در واقع آب بندانی جهت نگهداری آب برای مصارف کشاورزی است ، تالابی نیمه مشجر با درختان توسکا بن در آب که قسمت اعظم آن را پهنه آبی تشکیل می دهد.

تالاب استیل از مناطق شکار ممنوع است و درردیف فهرست IBA مناطق مهم برای پرندگان ثبت شده است .

این تالاب از مناطق مهم جوجه آوری پرندگان آبزی در استان گیلان است ، گونه های مثل باکلان بزرگ و کوچک٬ حواصیل خاکستری٬ حواصیل شب٬ اگرت کوچک٬ گاوچرانک در این تالاب هرساله با آغاز فصل بهار آشیانه سازی و جوجه آوری می کنند.

تالاب آق بخشی از پناهگاه حیات وحش لوندویل در آستارا است و از جمله تالابهای ساحلی است که در مجاورت دریای خزر واقع شده است.

این تالاب دائمی٬ نیمه مشجر با درختانˈ توسکاˈ وˈ نیˈ و دارای آب شیرین بوده و منبع تامین کننده آب آن عمدتا کانال غلام محله٬ کانال امامزاده و نزولات آسمانی است.

خوتکا٬ سرسبز ٬ فلامینگو ٬ طاووسک٬ چنگر نوک سرخ ٬ کاکایی سرسیاه ٬ کاکایی خزری ٬ کاکایی کوچک… از جمله پرندگانی است که هر ساله در این تالاب زمستان گذرانی می کنند.

شهرستان تالش تالاب معروف ˈجوکندانˈ را دارد.

این تالاب بخشی از منطقه حفاظت شده لیسار در تالش است و از جمله تالابهای ساحلی است که در مجاورت دریای خزر و شرق دهستان جوکندان واقع شده است.

مساحت این تالاب حدود ۶۰ هکتار است ، این تالاب دائمی٬ نیمه مشجر با درختان توسکا ٬ نی و لویی و دارای اب شیرین بوده و منبع تامین کننده آب آن عمدتا رودخانه قلعه بین و هرز آب های کشاورزی است.

وسعت این تالاب نیز تحت تاثیرات نوسانات آب دریای خزر قرار دارد ، در روزهایی که دریا مواج است آب دریا وارد تالاب می شود، منطقه حفاظت شده لیسار با وسعت ۳۲۰۰ هکتار از ساحل خزر تا دریاچه نئور را شامل می شود.

عمده ترین تهدیدات تالاب جوکندان ؛برداشت شن و ماسه غیر مجاز توسط اهالی به وسیله تراکتور در ساحل- ساخت کومه های صیادی غیر مجاز در ساحل جوکندان – تردد بیش از اندازه تراکتور وسایر وسایط نقلیه در منطقه- شکار و صید غیر مجاز در محدوده تالاب است.

کیاشهر پارک ملی ˈبوجاقˈ را دارد.

پارک ملی بوجاق کیاشهر نخستین پارک ملی استان گیلان در مصب رودخانه سفید رود و در حاشیه دریای خزر و در محدوده بخش کیاشهر و دهستان زیباکنارقراردارد.

بخشی از این منطقه برای نخستین بار در سال ۱۹۷۵ با وسعت ۵۰۰ هکتار به عنوان تالاب بین المللی لاگون کیاشهر و دهانه سفیدرود به شماره ثبت ۲۱Roll در فهرست تالاب های بین المللی کنوانسیون رامسر قرار گرفت اما در سالهای اخیر با توجه به اهمیت تمام پارک برای پرندگان آبزی و ماهیان این عنوان- تالاب بین المللی لاگون کیاشهر و دهانه سفیدرود- به عنوان تالاب بین المللی پارک ملی بوجاق با مساحتی در حدود ۳۲۰۰ هکتار تغییر کرد و منطقه ای مشتمل بر دهانه و بخشی از رودخانه سفید رود، تالاب بوجاق در غرب و تالاب ۲۲ بهمن و تالاب لاگون کیاشهر در شرق آن٬ منطقه علفزار به انضمام بخشهایی از پهنه آبی دریای خزر تا عمق شش متر در محدوده پارک به تصویب کنوانسیون رامسر رسید .

 

تالاب بوجاق از مناطق مهم برای زمستانگذرانی پرندگان در استان است ،خروس کولی شکم سیاه٬ پلیکان خاکستری ،اردک سرسفید ، اردک بلوطی ، غاز پیشانی سفید ، غاز پیشانی سفید کوچک ، غاز پا زرد، قوی گنگ و فریاد کش ، اردک تاجدار ، عقاب دریایی دم سفید، باکلان کوچک ، سر سبز ، خوتکا ، چنگر و سنقر تالابی از جمله پرندگان شاخص زمستان گذران در این تالابند . ( همچنین بسیاری از گونه ها از جمله چوب پا٬ گلاریول بال سرخ٬ سلیم طوقی ) هرساله جهت جوجه آوری به این تالاب مهاجرت می کنند.

در این تالاب بیش از ۱۵ گونه پرنده در خطر انقراض تاکنون دیده شده است و جوجه آوری خوتکا پر سفید در استان فقط از این تالاب گزارش شده است.

لاهیجان و تالاب ˈامیر کلایه

 ˈ که دریاچه ای با وسعت ۱۲۳۰ هکتار است و در حاشیه شمال شرقی شهر لاهیجان قرار دارد ، متوسط عمق آب در این تالاب ۱٫۸۵ متر و عمیق ترین قسمت آن در حدود ۲٫۴۵ متر می باشد، منابع ورودی آب تالاب عبارتند از زهکش و پس آبهای کشاورزی و همچنین چشمه های آب زیر زمینی .

گونه های گیاهی آبزی غالب تالاب: نی ، لویی ، اسپرغان، تیفا ، نیلو فر سفید و لاله تالابی است و توده توسکا قشلاقی نیز در محدوده تالاب دیده می شود.

تالاب بین المللی امیرکلایه یکی از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست و دارای درجه پناهگاه حیات وحش است.

پلیکان خاکستری٬ اردک سرسفید٬ اردک بلوطی٬ قوی گنگ و فریادکش٬ اردک تاجدار٬ عقاب تالاب٬ عقاب دریایی دم سفید٬ باکلان کوچک٬ سرسبز٬ خوتکا٬ چنگر٬ سنقرتالابی … از جمله پرندگانی شاخصی است که در این تالاب زمستان گذرانی می کنند.

تعدادی آب بندان و تالاب مصنوعی نیز برای صید پرندگان آبزی در استان گیلان به قرار زیر وجود دارد:

آب بندان بارکوسرا، آب بندان ناصر کیاده ،آب بندان چاف،آب بندان مرغوب ،آب بندان کهنه رودپشت،آب بندان لله رود.

و اما نگین بی بدیل تالابهای گیلان ، تالاب انزلی

که از جمله تالابهای ساحلی است که در مجاورت دریای خزر و در محدوده شهرهای انزلی٬ صومعه سرا٬ رشت و رضوانشهر واقع شده است.

مساحت کنونی تالاب ۱۹۳۰۰ هکتار است ولیکن مساحت ثبت شده در کنوانسیون رامسر ۱۵هزار هکتار است.

حوزه آبخیز تالاب محدوده ای به وسعت ۳۹۵ هزار هکتار است و بیش از ۱۵ رودخانه بزرگ و کوچک ّ آب حوزه را وارد تالاب انزلی می کنند و آب تالاب توسط ۴ روگا به دریای خزر می ریزد.

بزرگترین تالاب در استان گیلان است و از نظر مرفولوژی به ۴ بخش تقسیم می شود: ۱- غرب تالاب ( معروف به آبکنار) ۲- شرق تالاب ( معروف به شیجان) ۳- مرکز تالاب ( معروف به هندخاله) و ۴- سیاکشیم

در محدوده تالاب انزلی سه پناهگاه حیات وحش به نام های سلکه ( ۳۶۰ هکتار)٬ سرخانکل(بیش از ۱۲۰۰ هکتار)٬ چوکام (۴۴۹ هکتار) و یک منطقه حفاظت شده به نام سیاکشیم با وسعت ۵۲۰۰ هکتار قرار دارد

تالاب انزلی از مناطق مهم برای زمستانگذرانی پرندگان در استان است، به طوریکه دربرخی از سال ها بیش از ۱۸۰ هزار پرنده آبزی و کنار آبزی در این تالابسرشماری می شود. پلیکان خاکستری٬ اردک سرسفید٬ اردک بلوطی٬ قوی گنگ و فریادکش٬قوی کوچک٬ اردک تاجدار٬ عقاب تالاب٬ عقاب دریایی دم سفید٬ باکلان کوچک٬ اردک ارده ای٬ سرسبز٬ خوتکا٬ چنگر٬ سنقر تالابی … از جمله پرندگان شاخصی است که در این تالاب زمستان گذرانی می کنند.

بیش از ۱۲ گونه پرنده در خطر انقراض تاکنون در این تالاب دیده شده است.

تاکنون ۱۸۷ گونه پرنده در این تالاب شناسایی شده است که ۱۲ گونه از این پرندگان در خطر انقراض هستند.

همچنین جلوگیری از تداخل آب لب شور دریا با آب شیرین در منطقه از دیگر تاثیرات مفید این بوم سازگان تالابی است.

از ناخوشی احوال تالابها گفتیم که از مجموعه ای از ناملایمات عارض شده است .

ورود آلاینده ها ، کود و سم به تالاب ، رعایت نکردن حرایم محیط زیستی ، مشکل بزرگ لحاظ نکردن حق آبه تالابی از سوی مجریان طرح های آبی ، عدم رعایت ملاحضات زیست محیطی در پروژه عمرانی و تغییر کاربری اراضی تالابی و تخریب زیستگاه زیستمندان تالابی ، برداشت از منابع تغذیه کننده آب تالاب و سفره های آبی اطراف تالابها در کنار برخی عوامل طبیعی و بسیاری معضلات دیگر فهرست بالابلندی می سازد که تالابهای ایران و گیلان را درگیر کرده است.

بی گمان تبیین ارزشهای اقتصادی و اکولوژیک تالاب در تولید و ذخیره سازی آب، حفظ و توسعه تنوع زیستی گیاهی و جانوری، مهار سیل و جلوگیری از فرسایش، پالایش محیط، کانون های گردشگری، تثبیت آب و هوای محلی بویژه تعدیل درجه حرارت، تامین غذا و تولید فراورده های شیلاتی وپرندگان هم برای جوامع بهره بردار محلی و هم برای دستگاههای بهره بردار و مجموعه های تصمیم گیر و تصمیم ساز می تواند سرآغازی برای تغییر نگرش نسبت به بوم سازگان تالابی باشد.

با از دست دادن تالاب ها به بهای بهره برداری های آنی و میان مدت در واقع به جای انکه سرمایه مان را حفظ کرده و توسعه دهیم ، مثل وارثانی هستیم که صرفا به میراث خواری مشغولیم ، ثروتی که به آسانی از کف می رود و به سختی قابل جایگزینی است.

بیاییم به پاس شعار امسال ˈتالابها برای آینده ˈ یکبار دیگر با حساسیت بیشتری پیگیر موضوع آمایش سرزمین باشیم تا به این نقشه راه بتوانیم بهره برداری خردمندانه و پایداری توسعه را در سایه کاربری درست و دقیق تالابها شاهد باشیم.

منبع: انزلی – ایرنا