2019-05-04

نویدنو  13/02/1398 

• حقیقت آن است که نظام بهداشت و درمان کوبا را نمی‌توان به صورت مجزا و بدون ارتباط با نظام اقتصادی‌- اجتماعی و ارزش‌های بنیادین نهادینه‌شده در نظام سیاسی و مدیریتی این کشور در چارچوب یک سیستم اقتصادی- اجتماعی مبتنی بر توسعه‌ی انسانی مورد بررسی قرار داد.

نظام بهداشت‌ و‌درمان کارآمدِ کوبا :تعهد حاکمیت و مشارکت مردم

مسعود امیدی

نظام بهداشت‌ و‌درمان کارآمد کوبا نتیجه‌ی منطقی سیستم اقتصادی – اجتماعی مردمی حاکم بر این کشور است.

مقدمه

حقیقت آن است که نظام بهداشت و درمان کوبا را نمی‌توان به صورت مجزا و بدون ارتباط با نظام اقتصادی‌- اجتماعی و ارزش‌های بنیادین نهادینه‌شده در نظام سیاسی و مدیریتی این کشور در چارچوب یک سیستم اقتصادی- اجتماعی مبتنی بر توسعه‌ی انسانی مورد بررسی قرار داد. کوبا کشوری است که در سال 1959 با یک انقلاب و از طریق فراروییدن یک جنبش چریکی به یک جنگ مسلحانه توده‌ای ، از یوغ تسلط امپریالیسم آمریکا و حکومت‌های دیکتاتوری وابسته به آن چون رژیم فاسد باتیستا رهایی یافت و به‌رهبری زنده‌یاد فیدل‌کاسترو حاکمیت جدیدی با ارزش‌های انقلابی و مردمی در آن مستقر شد. این کشور طی دهه‌های طولانی بعد از انقلاب به صورت دائم در معرض تحریم‌ها و توطئه‌های براندازی و تروریستی از سوی ایالات متحده‌ی آمریکا برای ترور رهبر برجسته‌ی اش قرار داشته است، اما با این وجود در برخی حوزه‌های اجتماعی چون بهداشت و درمان و آموزش به پیشرفت‌های درخشان و بی‌نظیری دست‌یافته است. آنچه که دستاوردهای کوبا را در حوزه‌ی خدمات اجتماعی چون بهداشت و درمان و آموزش قابل توجه می‌کند، شرایط اقتصادی و سیاسی  این کشور و دستیابی به این پیشرفت‌ها در شرایط محاصره‌‌ی اقتصادی و توطئه‌های براندازی دائمی ایالات متحده‌ی آمریکا طی چند دهه‌ی گذشته است. البته کمک‌های اتحاد شوروی به کوبا در دوران پیش از تخریب و نابودی این کشور مانند بسیاری دیگر از حاکمیت‌های ملی و مستقل و جنبش‌های رهایی‌بخش نیز حقیقت غیرقابل‌انکاری است که در پیشرفت‌های کوبا در این زمینه نقش مهمی داشته است اما پس از دوران شوروی نیز، این دستاوردها و پیشرفت‌ها همچنان تداوم یافته و توسعه پیدا کرده است.

پیشرفت های نظام بهداشت و درمان کوبا تصادفی نیست. اگر پیشرفت‌های به‌دست‌آمده در برخی از کشورهای دنیا را باید نتیجه‌ی مبارزه‌ی مردم برای بهبود شرایط زندگی در برابر طبقه‌ی حاکم و دولت‌های مدافع آن‌ها دانست، پیشرفت‌های کوبا را باید نتیجه‌ی برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات و جهت‌گیری‌های اقتصادی - اجتماعی دولت و حاکمیتی دانست که توسعه و پیشرفت اجتماعی را بیش از هر چیز در رشد شاخص‌های توسعه‌ی انسانی می‌بیند، نه رشد اقتصادی مبتنی بر سودجویی در جوامع سرمایه‌داری که حتی بر اساس گزارش‌های پژوهشی  بانک جهانی نیز تنها به افزایش فاصله‌ی طبقاتی و گسترش فقر و نابرابری و محرومیت در سراسر جهان انجامیده است.

هیچ  یک از کشورهای پیرامونی دارای جهت‌گیری سرمایه‌داری و در شرایط قابل مقایسه با پتانسیل‌ها، امکانات، فرصتها و تهدیدات اقتصادی این کشور و آن هم تحت دهه‌ها محاصره‌ی اقتصادی و تحریم و فشار ایالات‌متحده‌ی آمریکا ، نتوانسته‌اند به این جایگاه برجسته در حوزه‌ی بهداشت و درمان دست‌یابند. هیچ‌یک از کشورهای منطقه‌ی کارائیب در شرایط اقتصادی قابل‌مقایسه با کوبا  که مانند کوبا چند دهه تحت فشار تحریم آمریکا نیز نبوده اند، ( همچنین در هیچ جای دیگر جهان) نه تنها از شاخص‌های بهداشتی قابل مقایسه با این کشور برخوردار نیستند، بلکه فرسنگ‌ها با آن فاصله دارند. موضوع به هیچ وجه به بهداشت و درمان هم محدود نمی‌شود. در حوزه‌ی آموزش نیز چنین است. 

اطلاعات پژوهشی مختلف گواه آن هستند که در حالی که صدها میلیون کودک کار در جهان وجود دارد، کوبا کودک کار ندارد.  شهروندان کوبا در کوتاه‌ترین فاصله از محل زندگی شان به امکانات رایگان بهداشتی‌ودرمانی دسترسی دارند. دولت کوبا توانسته است بیسوادی را در این کشور ریشه‌کن کند. زنان کوبایی از مراقبت‌های رایگان پزشکی در هنگام بارداری و ماه‌ها پیش از زایمان برخوردار هستند. سالخوردگان کوبایی نیز از مراقبت‌های ویژه‌ی رایگان برخوردارند.

بعلاوه فقط مردم کوبا نیستند که از این پیشرفت‌ها در سطح عالی بهره‌مند شده‌اند . کمک‌های بهداشتی و درمانی کوبا در نقاط مختلف جهان و بویژه در کشورهای آفریقا به بسیاری  از مردم محروم و فقیر این کشورها یاری رسانده و به همین دلیل نیز جوایز ارزشمندی را از سازمان بهداشت جهانی دریافت کرده است.

دستاوردهای حوزه‌ی بهداشت و درمان کوبا نتیجه‌ی منطقی راه توسعه‌ی انسان‌محور و اجتماعی (سوسیالیستی) این کشور است. هیچ کشوری با جهت‌گیری سرمایه‌داری و با امکانات و شرایط کوبا (محدودیت‌های اقتصادی، تحریم‌ها و...) نتوانسته است به دستاوردهای قابل مقایسه با کوبا در حوزه‌ی بهداشت و درمان دست‌یابد.

آشنایی با کشور کوبا

کوبا جزیره‌ای است که در میان دریای کارائیب و اقیانوس آتلانتیک شمالی قرار گرفته‌است و دارای مساحتی برابر ۱۱۰٬۸۶۱ کیلومتر مربع می‌باشد. مرز زمینی آن تنها با پایگاه دریائی ایالات متحده‌است که خلیج گوانتانامو نام دارد.

تولید ناخالص داخلی این کشور ۵۱٫۱۱ میلیارد دلار است که ۴٫۶ درصد آن در بخش کشاورزی، ۲۶٫۱ درصد آن در بخش صنعت و ۶۹٫۳ درصد آن در بخش خدمات تولید می‌شود. ۴٬۸۵۳٬۰۰۰ نفر نیروی کار این کشور کار می‌کنند. منابع طبیعی آن شامل معادن کبالت، نیکل، آهن، مس، کروم و سیلیکون است.

از اواخر سال ۲۰۰۰ کشور ونزوئلا قراردادی برای همکاری نفتی با این کشور به امضاء رساند و اکنون روزانه ۱۰۰٬۰۰۰ بشکه نفت به این کشور تحویل می‌دهد. کوبا بخشی از پرداخت خود را بابت نفت به صورت خدمات انجام می‌دهد. ۲۰٬۰۰۰ کوبایی متخصص پزشکی که در ونزوئلا کار می‌کنند جزو این برنامه هستند. افزایش قیمت فلزات در سال ۲۰۰۷ موجب بالا رفتن درآمدهای کوبا از تولید کبالت و نیکل شده‌است.

جمعیت کوبا ۱۱٬۳۹۴٬۰۴۳ نفر است و نرخ رشد جمعیت آن  ۰٫۲۷۳%  می‌باشد. ۹۹٫۸٪ مردم کوبا باسواد هستند. در کوبا، میزان مرگ و میر نوزادان در واحد جمعیت، از برخی جوامع جهان اول و توسعه یافته نیز کمتر است. میانگین امید به زندگی در کوبا ۷۷٫۶۴ سال است. نرخ بیکاری در کوبا ۱٫۷ درصد و نرخ تورم ۱٫۵ درصد است.

محصولات صادراتی این کشور شامل شکر، نیکل، تنباکو، ماهی، محصولات پزشکی، مرکبات و قهوه است که به کشورهای هلند، کانادا، چین و اسپانیا  صادر می‌شود.

محصولات وارداتی این کشور شامل نفت، مواد غذایی، ماشین‌آلات و تجهیزات و مواد شیمیایی است که از کشورهای ونزوئلا، چین، اسپانیا، آلمان، کانادا، ایتالیا، آمریکا و برزیل وارد می‌شود.

طبق آمار سال ۲۰۰۶، کوبا تنها کشور جهان است که دارای استانداردهای مورد قبول صندوق جهانی طبیعت در زمینه توسعه‌ی پایدار بوده است. جاناتان لوح، یکی از نویسندگان گزارش صندوق جهانی طبیعت، گفته‌است: «طبق شاخص سازمان ملل، کوبا به لطف سطح بالای سواد و طول عمر بسیار بالای خود به سطح خوبی از توسعه رسیده‌است، و از آنجایی که کشوری با مصرف انرژی پائین است، اثرات زیست محیطی آن بزرگ نیست.» به عبارت دقیق‌تر کوبا بر اساس معیار ردپای بوم‌شناختی (Ecological footprint) دارای امتیاز کمتر از 8/1 هکتار در واحد مساحت است. همچنین امتیاز کوبا بر اساس شاخص توسعه‌ی انسانی(HDI) بالاتر از 8/0 است.

سیمای عمومی وضعیت بهداشت و درمان کوبا

در کوبا مراقبت‌های بهداشتی به‌عنوان یک حقوق شهروندی درنظر گرفته می‌شود. مراقبت‌های بهداشتی همگانی برای تمام شهروندان مجانی است. کوبا دارای بالاترین نسبت دکتر به بیمار در سطح جهان و برابر با ۶/۷ در هر ۱۰۰۰ نفر است. مراقبت‌های پزشکی در کوبا بر پیشگیری از بیماری تأکید دارد، تا این که تنها متکی به دارو باشد، یا دسترسی محدود به داروهایی داشته باشد که گاهی از طرف آمریکا در محاصره و تحریم است. مجله لانسیت در سال ۲۰۱۴ نوشت: «اگر دستاوردهای کوبا بتواند در سراسر طیف گسترده‌ای از کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط رواج پیدا کند، سلامت جمعیت جهان دگرگون می‌شود.» کوبا پیشگام توسعه‌ی داروهایی جهت معالجه و پیشگیری سرطان ریه است، و از قطع عضو بدن، مرتبط با دیابت، پیش‌گیری نموده‌است.

حکومت کوبا دارای یک سامانه‌ی بهداشتی ملی است و مسئولیت‌های مالی و اجرایی ارائه‌ی خدمات بهداشتی به تمامی شهروندان کوبا به عهده‌ی این سازمان است. هیچ بیمارستان یا درمانگاه خصوصی در کوبا وجود ندارد و ارائه‌ی تمامی خدمات بهداشتی توسط دولت صورت می‌گیرد. کوبا یکی از بالاترین آمارهای «امید زندگی» در منطقه و جهان  را دارا است.

سایت سازمان بهداشت جهانی آمارهای کلی زیر را برای کوبا نشان می دهد:

کل جمعیت:.11.000.000نفر (2016)
سرانه‌ی درآمد ناخالص ملی: 18.520 دلار  (2011)
امید به زندگی در هنگام تولد: 77.81 سال  ( 2016)
احتمال مرگ بین 15 تا 60 سال : در هر 1000 نفر  جمعیت 116/68نفر  (2016 )
کل هزینه های بهداشتی به عنوان درصد از تولید ناخالص داخلی:   11.1 درصد (2014)

در جدول زیر که از سوی اداره‌ی آمار بهداشت ملی در هاوانا منتشر شده است ، شاخص‌های عمومی بهداشت و درمان کوبا با کشورهای آمریکای لاتین ، حوزه کارائیب  و ایالات متحده‌ی آمریکا مورد مقایسه قرار گرفته است.

آنگونه که در جدول زیر مشاهده می شود، امید به زندگی در کوبا با میانگین در حدود 10 سال از کشورهای حوزه‌ی کارائیب و آمریکای لاتین بیشتر است.

https://www.slideshare.net/dcrassa/PresentationHealth-System-in-Cuba-VERSION-32811

از سوی دیگر میزان مرگ و میر نوزادان و کودکان زیر 5 سال در کوبا تقریباً برابر با کشور پیشرفته‌ی صنعتی آمریکا و تقریباً برابر 25 درصد کشورهای حوزه کارائیب و آمریکای لاتین است. فاصله‌ی چشمگیر کوبا در این زمینه ها از کشورهای حوزه کارائیب و آمریکای لاتین دقیقاً بیانگر مزیت برجسته و قابل توجه نظام بهداشت و درمان این کشور نسبت به آنهاست که نتیجه‌ی نظام اقتصادی و اجتماعی مردمی کوباست.

 در جدول زیر برخی از شاخص‌های مهم کشورهای منطقه‌ی کارائیب به صورت تطبیقی مورد مقایسه قرار گرفته‌اند. مقایسه ارقام مربوط به کوبا با کشورهای منطقه نشان از برتری چشمگیر وضعیت کوبا نسبت به کشورهای منطقه است. آمارهای کوبا عملا قابل مقایسه با آمریکا و کاناداست . اما با توجه به میزان درآمد سرانه‌ی کوبا که برابر 1170 دلار در مقایسه با ارقام600/32  دلار برای کانادا  و 740/43 دلار  برای آمریکا  که چند ده برابر درآمد سرانه‌ی کوبا هستند، دستیابی به این پیشرفت‌ها در کوبا نشان از پیشرفت‌های درخشان این کشور  است. راز آن را باید در ویژگی سیستم بهداشت و درمان کوبا جستجو کرد که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.

http://biketourcuba.com/cuban-healthcare/

 در جدول زیر مهم‌ترین شاخص‌های بهداشت و درمان کوبا و آمریکا  مورد مقایسه قرار گرفته‌اند:

https://goo.gl/bGyRmA

https://goo.gl/Na1UZJ

منحنی زیر روند تغییرات میزان مرگ و میر به ازای هر 1000 مورد  تولد در  کوبا را نشان می دهد:

https://goo.gl/nahscQ

ملاحظه می‌شود که طی سال‌های پس از انقلاب این منحنی با کاهش جدی و دائمی همراه بوده است. فقط از سال 2007 تا سال 2017 این رقم از 9/2 نفر به 2/2 نفر رسیده یعنی طی 10 سال برابر 32% کاهش داشته است.

البته بر اساس اطلاعات در دسترس میزان  ابتلا به  HIV و افزایش وزن در کوبا در سال های اخیر افزایش داشته است که از چالش‌های پیش روی سیستم بهداشت و درمان کوباست.

 همانگونه که در جدول زیر مشاهده می‌شود ، بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی بسیاری از بیماری های قابل پیشگیری از طریق واکسن ، در کوبا محو شده‌اند. در حالی که این بیماری ها همچنان در کشورهای مختلف در حال توسعه و توسعه‌یافته مشاهده می‌شوند.

https://goo.gl/s7WMYx

کمک های بین المللی کوبا

کوبا که در حدود 000/50  نیروی ساکن در سرتاسر جهان دارد و بزرگترین  تیم پزشکی خارجی متشکل از 62 دکتر و 103 پرستار را برای مبارزه با ویروس کشنده  ایبولا به غرب آفریقا اعزام کرد. این کشور بخاطر تلاشش در برابر ایبولا نشان شوالیه را از سازمان ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی (WHO)  دریافت کرد.

شمار کارکنان پزشکی اعزام شده از سوی کوبا ، کشوری فقیر با جمعیتی کمتر از منطقه متروپولیتن نیویورک سیتی و کشوری تحت تحریم 50 ساله‌ی تحمیل شده توسط ایالات متحده، برای مبارزه با ویروس ایبولا بیش از هر کشور دیگر و چندین برابر کادر پزشکی اعزامی ایالات‌متحده است. و آنگونه که کاملاً معمول است، سهم اصلی ایالات متحده‌ی آمریکا ، اعزام سرباز بوده است. این تکرار وضعیت هائیتی بعد از زلزله سال 2010 است، هنگامی که ایالات متحده 14000 سرباز به آنجا اعزام نمود، در حالی که کوبا و ونزوئلا با پزشکان حاضر در میدان عمل، ستون فقرات تلاش های مبارزه با اپیدمی وبا بوده اند.

کوبای کوچک با کمک ونزوئلا برای مبارزه علیه بیماری ایبولا پزشکان خود را به سرتاسر جهان می فرستد و در نتیجه‌ی آن برنده‌ی جایزه‌ی جهانی مبارزه با بیماری ایبولا  می شود.

بهداشت و درمان، اصل بنیادین حقوق بشر در كوبا

وبسایت workers در مورد مقایسه‌ی آمریكا و كوبا می‌نویسد كوبا علی‌رغم تحریم‌های 50 ساله و مشكلات عدیده‌ای كه آمریكا برای این كشور به وجود آورده است، ‌پایین‌ترین هزینه‌های درمانی را دارد. قبل از انقلاب سال 1959 در كوبا در زمان دولت دست‌نشانده‌ی آمریكا به رهبری باتیستا، میزان مرگ و میر نوزادان 6 درصد بود، اما در سال 2010 این رقم به 45/0 درصد رسید، اما همین آمار در سال 2010 برای آمریكایی‌های آفریقایی‌تبار به حدود 4/1 می رسد.

به اعتقاد كارشناسان، عزم سیاست‌مداران انقلابی كوبا برای حل این موضوع، در كنار سطح بالای آموزش برای از بین بردن 13 بیماری مهم و سیستم پزشكی- دانشگاهی رایگان برای همه از عمده‌ترین دلایل این موفقیت است. میزان امید به آینده در میان مردم كوبا نیز بالاتر از مردم آمریكا است. در حالی كه هزینه‌های درمانی در مقایسه با آمریكا به شدت پایین و در حد صفر هستند. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی به طور میانگین مردم كوبا 78 سال عمر می‌كنند. این درحالی است كه هزینه‌ی درمانی برای هر كوبایی سالانه حدود 400 دلار اعلام شده است و این عدد برای آمریكایی‌ها حدود 8 هزار دلار اعلام شده است.

سایت Californiaonecare در باره‌ی بهداشت و درمان در کوبا نوشته است: "در حالی كه نقریبا سیستم بهداشت و درمان در كوبا و آمریكا از نظر كیفیت در یك سطح قرار دارند، اما هزینه‌های درمان در كوبا 4 درصد هزینه‌ها در آمریكا است."

این مقاله سپس در جهت دادن پاسخ به چرایی بزرگ این امر می‌نویسد:"دلیل این موفقیت كوبا، اجرای درست سیستم پیشگیری است. درحالی‌كه در سال 1959 امید به زندگی در كوبا در حدود 58 سال بود، اكنون این رقم به 78 رسیده است و كوبا توانسته بسیاری از بیماری های همه‌گیر و بویژه بیماری‌هایی كه موجب مرگ‌ومیر كودكان می‌شود، را كنترل كند."

درحالی كه حدود 20 درصد آمریكایی‌ها بیمه نیستند، اكنون سیستم درمانی كوبا حدود 99 درصد مردم این كشور را تحت پوشش دارد به گونه‌ای كه كوبایی‌ها در فاصله بسیار نزدیك به منزل خود به پزشك و پرستار دسترسی دارند. هر پزشك حدود 150 خانواده و یا 600 نفر را تحت پوشش دارد به گقته‌ی یك پزشك در هاوانا، وی به همراه دو پزشك دیگر و دو پرستار بیش از 800 خانواده و 1800 نفر را تحت پوشش درمانی خود دارند.

كوبا در كل دارای 492 كلینیك است كه 83 مورد آن در پایتخت یعنی هاوانا هستند و هر یك از آن ها دارای 30 تا 40 برنامه پزشكی و مشاوره ای هستند كه دارای تخصص بالاتری نسبت به پزشك خانواده هستند. این كلینیك ها بیش از 80 درصد بیماری‌ها را درمان می‌كنند و در مورد 20 درصد بقیه، بیمار به بیمارستان ها اعزام می‌شود. به طور كلی بیش از 97 درصد درمان‌ها از پزشكان خانواده آغاز می‌شوند. به طور كلی درمان در كوبا به عنوان یكی از اصول حقوق بشر بسیار محترم شمرده می‌شود. در حالی كه موضوع فرار مغزها به آمریكا به علت درآمدهای بالا در میان پزشكان بسیار به چشم می‌خورد و از كشورهای آفریقایی و آمریكای لاتین و هند پزشكان زیادی به سوی آمریكا می‌روند، اما نكته‌ی جالب این است كه در زلزله‌ی هائیتی آمریكا به طور كلی 550 پرسنل درمانی به این كشور اعزام كرد، ولی كوبا 1500 نفر.  (به نقل از سایت تخصصی بیمارستان سازی در ایران)                        

در سال ۱۹۷۶، برنامه‌های خدمات درمانی-پزشکی کوبا در اصل ۵۰ نسخه‌ی تجدیدنظر شده‌ی قانون اساسی کوبا چنین آمده است:

"این حق همه‌ی انسان‌هاست که به خدمات و مراقبت‌های بهداشتی دسترسی داشته باشند. دولت این حق را با ارائه‌ی مراقبت‌های پزشکی و بیمارستانی رایگان تضمین می‌کند. به عبارت دقیق‌تر، از طریق تأسیس شبکه‌ی خدمات پزشکی روستایی، درمانگاه‌های چندگانه، بیمارستان‌ها، مراکز پیشگیری و درمان تخصصی، ارائه‌ی رایگان خدمات دندانپزشکی، ترویج کمپین‌های بهداشت همگانی، آموزش بهداشت، معاینات پزشکی منظم، واکسیناسیون همگانی و سایر معیارهای سنجش برای پیشگیری از شیوع بیماری‌ها . تمامی قشرهای جامعه از طریق سازمان‌های اجتماعی و مردمی در این فعالیت‌ها و برنامه‌ها شرکت می‌کنند."

علیرغم تحریم‌های تجاری ایالات متحده در دهه‌های اخیر، سیستم مراقبت بهداشتی کوبا رشد کرده است و یک رکورد در معیارهای اصلی مراقبت‌های بهداشتی ایجاد کرده است که قابل مقایسه با کشورهای دیگر در حد درآمد سرانه‌ی قابل مقایسه با کوبا نیست. بعلاوه پیشرفت‌های‌ کوبا در این زمینه از جمله پیشرفت در بیوتکنولوژی، به ویژه در واکسن‌های اطفال نیز قابل‌توجه است. .... در حال حاضر تعداد زیادی از پزشکان و پرستاران کوبا نیز در کشورهای خارجی کار می‌کنند و در این زمینه برای کشور درآمد ارزی به دست می‌آورند.

طبق گزارش اخیر سایت آکادمیک  Knowledge @ Wharton، خدمات حرفه ای توسط پزشکان و پرستاران کوبا که حدود 37000 موقعیت شغلی در 77 کشور جهان انجام می‌شود که با ایجاد 8 میلیارد دلار درآمد ارز خارجی در سال برای این کشور همراه است. و تحریم های ایالات متحده نتوانسته است این حوزه‌ی فعالیت حرفه‌ای را از دولت و مردم کوبا بگیرد.

کوبا در حوزه‌‌ی بیوتکنولوژی نیز به پیشرفت‌های چشمگیری دست‌یافته است. پروفسور وارتون (Warton) از مرکز مدیریت مراقبت های بهداشتی پاتریشیا دانزون (Patricia Danzon) پس از بازگشت از کوبا در یک مصاحبه رادیویی گفت که پیشرفت‌های کوبا در زمینه‌ی بیو تکنواوژی او را تحت تاثیر قرار داده است. او گفت که این کشور نسخه‌های خاصی از داروهای مهم مانند واکسن‌های کودکان برای مقابله با بیماری‌های عفونی تهیه‌کرده است، او افزود که بخش زیست‌فناوری کوبا نیز پیشرفت‌هایی در زمینه‌ی روش‌های پیشرفته‌تر با استفاده از آنتی‌بادی‌های منوکلونال و واکسن‌های درمانی دارد. او اشاره کرد که کوبا برخی از این داروها را به کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین صادر می‌کند، اما هنوز به اروپا و یا ایالات متحده نفوذ نکرده است.

طبق گزارش اخیر سایت دانشگاهی  Knowledge @ Wharton یک واکسن که در کوبا به نام CimaVax تولید می‌شود، وعده داده است که برای درمان ارزان، ایمن، موثر و آسان سرطان ریه مورد استفاده قرار گیرد. این واکسن توسط مرکز ایمونولوژیک مولکولی مستقر در هاوانا توسعه‌یافته است و اکنون در بازار ایالات متحده توسط موسسه سرطان بوفالو روزول پارک^[4] مورد آزمایش قرار گرفته است.

چرا کوبا در همسایگی کشورهایی چون هائیتی و جامائیکا سیستم بهداشت و درمانی دارد که نزدیک به دانمارک است؟

برای پاسخ به این پرسش باید با نوع نگاه و مبانی فلسفی و رویکرد مدیریتی و چگونگی و سازوکار اجرایی سیستم بهداست و درمان کوبا آشنا شد. سیستمی که تأمین بهداشت و درمان در آن به مثابه‌ی‌ حقوق بنیادین بشر فرض شده و دولت موظف به تأمین رایگان و با کیفیت  آن برای همه‌ی افراد جامعه است.  برخلاف تمام کشورهای سرمایه‌داری، هر نوع نگاه سودجویانه و کاسب‌کارانه در چارچوب فعالیت بخش خصوصی در زمینه‌ی این اصل بنیادین حقوق بشری که عملاً منجر به محدودشدن دسترسی مردم به آن می‌شود، در سیستم بهداشت‌ودرمان کوبا ممنوع است.  برای پاسخ دقیق‌تر به این پرسش شاید لازم باشد از منظری متفاوت و کلان و  از حوزه‌ی دانش اقتصاد توسعه نگاهی به موضوع صورت گیرد.  

آمارتیا سن (Amartya Kumar Sen) برنده هندی جایزه نوبل اقتصاد است که در سوم نوامبر سال ۱۹۳۳ چشم به جهان گشود. وی استاد فلسفه و اقتصاد در دانشگاه هاروارد است. وی به سبب مشارکت‌هایش در نظریه‌های توسعه انسانی و اقتصاد رفاه شناخته شده‌است. یکی از مهم‌ترین آثار وی کتاب «توسعه به مثابه‌ی آزادی» می‌باشد.کتاب «اندیشه عدالت» نیز از جمله آثار مهم سن است که به فارسی ترجمه شده است.

تاکید سن بر اهمیت توسعه‌ی انسانی به جای تلاش برای تولید بیشتر در ارتباط با توسعه ، شالوده‌ی اساسی نظریه قابلییت^[5] اوست. بر اساس نظریه‌ی قابلیت آمارتیا سن ، در یک سیستم مبتنی بر رفاه اجتماعی باید به همه افراد کمک شود تا از قابلیت برخورداری از یک زندگی مناسب بهره‌مند شوند. طبق نظریه‌ی قابلیت، افراد بر اساس قابلیت‌های خود از مزایایی در جامعه برخوردار می‌شوند. سن بر امکانات لازم جهت بروز استعدادهای افراد در جامعه متمرکز گردید.

درک سن از مفهوم آزادی از آزادی‌های سیاسی و آزادی بیان و...فراتر می رود و شامل مفاهیمی چون  برخورداری از امکان دسترسی به منابع، برخورداری از امکان استفاده از فرصت‌های اجتماعی نظیر آموزش، شغل و همینطور تضمین امنیت و آینده شغلی و اقتصادی نیز می گردد. طبق این دیدگاه هرگونه محرومیت از برخورداری‌های اجتماعی، آزادی فرد محروم را با تهدید مواجه می‌کند و چنین انسانی از ایفای نقش عاملیت (کنشگری)  در مسیر توسعه باز می‌ماند. بر این اساس تعریفی اجتماعی و ورای آموزه‌های لیبرالی از آزادی ارائه می‌شود. سن با مجموعه‌ی نظریاتش در حوزه‌ی اقتصاد و توسعه به عنوان اندیشمندی شناخته می‌شود که به دنبال اقتصاددانانی چون روسو و مارکس ، به‌ویژه در عصر حاکمیت گفتمان نئولیبرالی کوشید تا بار دیگر ارزش‌های عدالت و اخلاق را در حوزه‌ی اقتصاد مورد توجه قرار‌ دهد. این نگاه عملاً در راستای گفتمانی است که در دو قرن گذشته با پیدایش گفتمان سوسیالیسم و به‌ویژه  در قرن  گذشته و با انقلاب سوسیالیستی اکتبر در روسیه ، تعریف جدیدی از وظایف دولت‌های انقلابی و مردمی در جهت برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های توسعه‌ی اجتماعی و اقتصادی و با رویکردی انسان‌محور و به‌ویژه در راستای تأمین دسترسی برابر و عادلانه‌ی توده‌های مردم ایجاد کرد. پیشرفت‌های دولت کوبا در زمینه‌ی خدمات اجتماعی چون بهداشت و درمان و آموزش در همین چارچوب قابل بررسی و تحلیل است. 

آشنایی با سیستم بهداشت و درمان کوبا

سیستم مراقبت‌های بهداشتی کوبا برای فعالیت‌های متمرکز بر جامعه شناخته شده است. در کوبا سه نوع موسسات مراقبت بهداشتی وجود دارند که مردم می‌توانند در آن‌ها به درمان‌های پزشکی دسترسی پیدا کنند. اولا ساکنین می‌توانند به واحدهای پزشک خانواده در محله‌های خود برای دریافت تشخیص اولیه و درمان‌های ضروری مراجعه کنند. سپس در صورت لزوم، بيماران لازم است كه در محله‌ی خود به پلي‌كلينك‌ها مراجعه كنند تا معاينات و امور بیشتر تشخيصی و فيزيكي را انجام دهند. اگر وضعیت پلی‌کلینیک برای مقابله با یک بیماری کافی نبود، بیماران به بیمارستان مراجعه خواهند کرد.

سطح اول - واحد پزشک خانواده

واحد پزشکان خانواده، خدمات پزشک خانواده را ارائه می‌دهند. معمولاً یک پزشک خانوادگی در واحد پزشک خانواده و یک واحد پزشک خانواده در هر چهار بلوک وجود دارد. واحد پزشک پزشک خانواده در کوبا وسیع‌ترین سطح مراقبت‌های بهداشتی را پوشش می‌دهد.  بیماری‌ها در اغلب موارد توسط پزشکان خانواده درمان می‌شوند، زیرا رایج‌ترین بیماری‌ها در محله‌ها چندان سخت نیستند. ساکنان عادت به رفتن به پزشک خانواده خود دارند، بنابراین بیشتر بیماری‌ها را می‌توان در مرحله اول تشخیص داده و درمان کرد. در هاوانا هر پزشک خانواده به حدود 300 خانواده خدمت می‌کند. هر پلی‌کلینیک به‌طور متوسط 19 پزشک خانواده دارد.

پزشکان خانواده نه تنها درمان‌های پزشکی بلکه مشاوره‌های بهداشتی را نیز ارائه می‌دهند. از آنجا که دفتر پزشک خانواده، خانه‌اش است، که توسط دولت اختصاص داده می‌شود، آنها درواقع در محله زندگی می‌کنند و از این رو حتی برای یک سوال کوچک برای ساکنین نیز بسیار در دسترس بوده و همچنین برای این پزشکان نیز بازدید از بیماران در نزدیکی محل سکونت شان بسیار راحت است. بدین ترتیب هر پزشک خانوادگی با ساکنان محله‌ی خود از جمله شرایط بهداشتی، سابقه‌ی پزشکی ، خانواده، تحصیلات، مشاغل، شرایط روحی و شرایط بهداشتی آن ها بسیار آشنا است. براین‌اساس، پزشک خانواده می‌تواند درمان و مشاوره کامل خود را برای ساکنین محله‌اش ارائه‌دهد.

پزشکان خانوادگی از سوی پلی‌کلینیک‌ها استخدام می‌شوند. از یک سو واحدهای پزشک خانواده باعث کاهش بار در پلی‌کلینیک‌ها می‌شوند که سبب می‌شود پلی کلینیک‌ها با احتمال کمتری با مراجعه بیش از ظرفیت و مشکل کمبود منابع مواجه شوند، چراکه پزشکان خانواده با خدمات خود همچون یک دروازه‌بان مانع از این کار می‌شوند. از سوی دیگر، پلی‌کلینیک‌ها نظارت بر پزشکان خانواده در همان محله را نظارت می‌کنند. پزشکان خانواده موظفند تا هر پرونده را به پلی‌کلینیکی که مرتبط با آن هست، گزارش دهند. پزشکان خانواده مسئولیت انتقال بیماران حاد به پلی‌کلینیک‌ها را نیز برعهده دارند.

در سطح اول سیستم مراقبت‌های بهداشتی کوبا بر ارتقاء سلامت و پیشگیری از بیماری تاکید شده است. در اثر سال 2005 دریسنگ (Dresang) و همکاران بر ارتقاء سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها در سطح اول سیستم مراقبت بهداشتی کوبا تأکید شده است. دریسنگ روال روزانه‌ی پزشکان خانواده را بدین صورت تشریح می‌کند: "صبح‌ها، پزشکان خانواده به طور معمول به بیماران مورد مشاوره خود رسیدگی می‌کنند. بعد از ظهر برای بازدید از خانه‌‌های بیمارانِ با نیازهای حاد مراقبت، توانبخشی شرایط مزمن و پیشگیری اولیه اختصاص داده شده است. ... بسیاری از پزشکان خانواده نیم روز در هفته با بیماران خود برای ویزیت متخصص در پلی‌کلینیک‌ها همراهی می‌کنند. این امر تداوم درمان را برای بیماران تأمین می کند، روابط پیوسته بین پزشکان خانواده و متخصصین ایجاد کرده و فرصت آموزش را برای همه‌ی طرف‌های درگیر فراهم می‌کند."

 سطح دوم – پلی‌کلینیک

پلی‌کلینیک‌ها در مرکز خدمات بهداشتی و درمانی اجتماعی در کوبا قراردارند، زیرا دو سطح دیگر موسسات مراقبت‌های بهداشتی را متصل می‌کنند. ماموریت شبکه پلی‌کلینیک‌ کوبا ایجاد دسترسی بهتر به مراقبت‌های بهداشت عمومی برای جامعه است. مدل پلی‌کلینیک توسط سایر نقاط جهان به‌ویژه در آمریکای لاتین کپی شد. در آن‌ها تیمی از پزشکان، دندانپزشکان، روانشناسان، پرستاران و سایر تکنسین‌های خدماتی در پلی‌کلینیک هستند. آنها با جامعه آشنا هستند و کار خود را بر اساس زمینه‌ی جامعه‌ی خود انجام می‌دهند. آنها با تأکید بر عوامل مختلف محیطی، در مورد خدمات بهداشتی در جامعه تصمیم می‌گیرند. آنها همچنین بیماران را در خانه‌های خود در معرض ویزیت و تشخیص وضعیت سلامتی قرار می‌دهند. خدمات موجود در پلی‌کلینیک‌ها عبارتند از: توانبخشی، الکتروکاردیوگرافی اورژانس و غیر اورژانس، اشعه‌ی ایکس، اولتراسوند (آزمایشات شنوایی سنجی و امور تشخیصی مرتبط با بیماری های ناشی از آسیب های فراصوت) ، آزمایش چشم، آندوسکوپی، مراقبت های ویژه و ترومبولیز (درمان برای حل شدن لخته‌های خطرناک در رگ‌های خونی، بهبود جریان خون و جلوگیری از آسیب به بافت‌ها و اندام‌ها )، تروماتولوژی (از زیر شاخه‌های مهم جراحی و ارتوپدی  که بر بررسی ضایعات ناشی از ضربه متمرکز است.) آزمایشگاه، برنامه‌ریزی خانواده، امور دندانپزشکی، واکسیناسیون و مراقبت از بیماران دیابتی و بیماران سالخورده.

پلی‌کلینیک‌ها مانند مدیران برنامه، خدمات بهداشتی درمانی را هدایت می‌کنند. آنها باید با سطوح مختلف سیستم بهداشتی، مانند ادارات آمار و سایر سطوح مؤسسات پزشکی، برای جمع آوری و تکمیل اطلاعات به منظور ایجاد برنامه‌های تخصصی با توجه به جامعه‌ی خاص برای بهبود سلامت جامعه ارتباط برقرارکنند. آنها همچنین مانند ادارات بازاریابی هستند که باید با عموم مردم و بقیه‌ی جامعه مانند رسانه‌ها همکاری داشته باشند تا شناخت افراد را بهبود بخشیده و سرعت شروع برنامه‌ها را افزایش دهند.

در سال های اخیر، دولت کوبا در حال ایجاد یک شبکه از دانشگاه‌های پلی‌کلینیکی است. هر پلی‌کلینیک مانند یک آموزشگاه کوچک پزشکی است که معلمان آن نیز پزشکان هستند. در این مدارس پزشکی به دانشجویان این فرصت داده می‌شود تا از اولین سال تحصیلی خود، کار با بیماران را شروع کنند و فرصت های پیگیری موارد را  در بقیه‌ی دوران تحصیل خود حفظ کنند. دانشگاه‌های پلی‌کلینیک مزیت‌های متعددی دارند. دانش آموزان مدارس پزشکی بیشتر متعهد و متصل به سطح اول خدمات بهداشتی هستند. این کمک خواهد کرد که کمبود کارکنان خدمات بهداشتی را کاهش دهد. همچنین، این دانشجویان مهارت‌های عملی بیشتری را در دانشگاه‌های پلی‌کلینیکی آموزش خواهند دید. از آنجا که یک پلی‌کلینیک مسئولیت انواع خدمات اولیه‌ی مراقبت‌های بهداشتی را برعهده دارد، دانشجویان و متخصصان مختلفی مانند دانشجویان پزشکی، پرستاران، دانشجویان روانشناسی و تکنسین‌های بهداشتی را می‌توان برای خدمت در پلی‌کلینیک مشاهده کرد.

سطح سوم – بیمارستان‌ها

اگر بیماری‌ای بسیار جدی و پیچیده باشد که پلی‌کلینیک قادر به تشخیص یا درمان آن نیست، بیمار به بیمارستان اعزام خواهد شد. با این حال، تعداد محدودی بیمارستان در هر استان وجود دارد، زیرا انتظار می‌رود که اکثر نیازهای خدمات بهداشتی و درمانی توسط سطوح اول و دوم خدمات درمانی تأمین شود.

مردم به‌ندرت در صف انتظار بیمارستان دیده می‌شوند. دلیل این امر آن است که تمام بیماران باید از طریق سطح قبلی یعنی پلی‌کلینیک‌ها در شبکه‌ی مراقبت بهداشتی به بیمارستان مراجعه کنند. بنابراین، این سیستم اعزام کمک می‌کند تا بیمارستان‌ها را برای درمان‌های پزشکی  مرتب و مناسب  نگه‌دارند. با‌این‌حال، به دلیل همین سیستم اعزام، بیماران معمولاً باید در مدت زمانی تقریباً برابر با  یک نوبت (حدود یک ماه ) برای بستری‌شدن جهت درمان‌های پزشکی منتظر بمانند. . زمان انتظار گاهی اوقات، درمان بیماران حاد را در معرض خطر قرار می دهد. بااین‌حال، خدمات بهداشتی و درمان کاملا رایگان هستند و حتی به اعضای خانواده که مراقبت از بیماران را تأمین می‌کنند، غذا داده می‌شود. بنابراین، مردم  بازهم از خدمات در بیمارستان‌ها بسیار راضی هستند.

در بیمارستان‌ها، تقاضای خدمات بهداشتی همیشه بالاتر از عرضه است، بنابراین برای کاهش زمان انتظار و اطمینان از اینکه بیماران بیشتر بتوانند خدمات درمانی دریافت کنند، زمان بستری معمولاً محدود به سی روز است. برای بعضی از بیماری‌های مزمن، می‌توان آن را به سه تا چهار ماه افزایش داد. پس از اقامت آن‌ها در بیمارستان‌ها، بسته به شرایط آن‌ها، بیماران به سطوح پایین‌تر خدمات بهداشتی، درمانگاه‌ها یا واحدهای پزشک خانواده خواهند رفت.

نکات برجسته خدمات بهداشتی درمانی کوبا

سه برجستگی در سیستم خدمات بهداشتی جامعه‌ی کوبا وجود دارد. اول اینکه سیستم مراقبت بهداشتی کوبا در کنترل هزینه‌ها با استفاده از تشخیص عمومی و درمان اولیه بسیار خوب عمل می‌کند. ثانیاً موفقیت سیستم مراقبت بهداشتی کوبا تا حدودی مدیون زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی منحصربه‌فرد آن است. و سرانجام سوم اینکه مشارکت فعال جامعه به کنترل هزینه‌ها و بهبود اثربخشی ارتقای سلامت کمک می‌کند.

1-   کنترل هزینه‌های تشخیص و درمان اولیه

سیستم بهداشتی کوبا به صورت شگفت‌آوری کم‌هزینه می‌شود. این عمدتا به خاطر تأکید آن‌ها بر تشخیص عمومی و درمان اولیه است که به این معنی است که تلاش بیشتری برای پیشگیری قبل از درمان انجام می‌شود تا اینکه پس از بیماری رخ دهد.

طبق اقتصاد بهداشت و درمان، مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه از تدابیر درمانی بسیار ارزان‌تر است. در مورد کوبا، کوبا دارای سه سطح خدمات بهداشتی - درمانی است. مؤسسات در سطوح پایین‌تر (کلینیک‌ها و واحدهای پزشک خانواده) معمولاً به علت مشکلات اقتصادی داخلی و تحریم ایالات متحده از دارو و تجهیزات ابتدایی استفاده می‌کنند. بااینکه این موسسات تنها اصلی‌ترین خدمات بهداشتی را ارائه می‌دهند، بیشتر خدمات بهداشتی توسط آنها ارائه می‌شود. امروزه در کوبا مراقبت‌های اولیه در مشاوران (کلینیک‌ها)، مراقبت‌های ثانویه در پلی‌کلینیک‌ها (کلینیک‌های تخصصی) و مراقبت‌های عالی در بیمارستان‌ها و موسسات پزشکی ارائه می‌شوند. مشاوران پزشکی تقریباً 80٪ از مشکلات بهداشتی را برطرف می‌کنند و بر ارتقاء سلامتی تأکید دارند (Dresang et al. 2005  و همکاران ، 2005).

در نظام مراقبت بهداشتی کوبا، دولت تمایز بسیار زیادی بین مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه و اقدامات درمانی طراحی کرده است. مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه مبتنی بر حذف خطر است. مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه با مداخلات اجتماعی و مشاوره‌های فردی در مراحل اولیه بر حذف عوامل خطرزا مانندعوامل سبک زندگی چون رژیم غذایی، ورزش و سیگارکشیدن که قابل تغییر هستند، تمرکز می‌کنند. اقدامات درمانی با آن عوامل مخاطره‌آمیزی سروکار پیدا می‌کنند که تغییر آنها دشوارتر بوده یا پیش‌تر شدت یافته‌اند. مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه  با تغییر رفتار افراد به نتایج مطلوب سلامتی دست می‌یابد. به دلیل ضرورت مشارکت بالای مردم، مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه بیشتر کاربر است اما سرمایه بر و تکنولوژی بر نیست. (Whiteford and Branch, 2008 ). بنابراین، برای کشورهای متمرکز بر نیروی کار مانند کوبا، مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه نسبت به هزینه مراقبت‌های درمانی بسیار ارزان‌تر است. پزشکی عمومی فراگیر [6] که بر جلوگیری از ایجاد بیماری‌ها و درمان درحدامکان سریع‌ترِ آنها متمرکز است، برای مراقبت‌های اولیه در کوبا مورد استفاده قرار می گیرد. (Fitz, 2012).

2-   مشارکت فعال جامعه

یکی دیگر از دلایلی که چرا مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه به صرفه است، این است که فعالیت‌های پیشگیرانه معمولاً به جامعه مرتبط بوده و توسط آن انجام می‌شود. این کمک می‌کند تا شمار کارکنان مورد نیاز برای مراقبت‌های بهداشتی کاهش یابد. همه در جامعه درگیرند و به خودشان  خدمت می‌کنند. این واقعیت توسط برخی از محققان به عنوان "مشارکت فعال جامعه" تعریف شده است.

سه مفهوم اساسی برای مفهوم مشارکت جامعه وجود دارد. دانیل و همکاران (Dennil et al. , 1998) می‌گویند: "مشارکت باید فعال باشد. مردم حق و مسئولیت دارند تا بر تصمیماتی را که بر زندگی آنها تأثیر می‌گذارد، قدرت اعمال کنند و باید مکانیسم‌هایی وجود داشته باشند تا شرایط اجرای تصمیمات جامعه فراهم شود." در کوبا سیستم مراقبت‌های اولیه بهداشتی توسط قانون برقرارشده است. طبق نظر مگنوسن و همکاران (Magnussen et al. 2004) در کوبا مراقبت‌های اولیه بهداشتی تنها یکی از رویکردهای یکپارچه‌ی فراوان در ارائه‌ی خدمات بهداشتی نیست، بلکه اصلی‌ترین وسیله‌ای است که توسط ابتکارات جامعه هدایت می‌شود. عموم مردم در تشخیص مشکلات بهداشتی و شناسایی اولویت های خود درگیرهستند. آن‌ها همراه با نمایندگان دولت، استراتژی‌ها و برنامه‌های عملیاتی را برای تشخیص اولویت‌های بهداشت عمومی توسعه می‌دهند.  

مشارکت فعال جامعه از طریق روند ارتقای سلامت به کنترل درمان نیز کمک می‌کند. بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، ارتقاء سلامت روند توانمند‌سازی مردم برای افزایش کنترل بر سلامتی آن ها و بهبود آن است. این از تمرکز بر رفتار فردی نسبت به طیف وسیعی از مداخلات اجتماعی و محیطی فراترمی‌رود. گرین (Greene, 2003 ) یادآور می‌شود که استراتژی‌های ارتقاء سلامت به شدت مرتبط با دستاوردهای سیستم مراقبت بهداشتی کوبا است. مدیران ارتقاء  سلامت استفاده از کمپین‌های رسانه‌های عمومی و آموزش روزنامه نگاران، عموم جامعه و حتی گروه‌های ویژه را به عنوان بخشی از استراتژی‌های ارتقاء سلامت می‌شناسند. یکی از استراتژی‌ها نیز حساس کردن رهبران سیاسی، به ویژه فیدل کاسترو، در جهت ایجاد تغییر در این راستاست. استفاده از سازمان‌های موجود و تجزیه و تحلیل سیستم‌های بهداشتی در واحدهای پزشک خانواده نیز بخشی از استراتژی‌های ارتقاء سلامت هستند. مشارکت مردم در استراتژی‌های ارتقاء سلامت کوبا بسیار زیاد است و مردم در تعیین سیاست‌ها و برنامه‌های بهداشت عمومی نقش مهمی ایفا می‌کنند (Donaldson and Donaldson 1994 as cited in Greene 2003)

3. مشارکت کنندگان اقتصادی- اجتماعی

سیستم مراقبت بهداشتی کوبا به حذف نابرابری‌های بهداشتی توجه زیادی می‌کند. تفاوت در شرایط سلامتی و نابرابری در منابع بهداشتی برای موفقیت یک سیستم مراقبت بهداشتی مهم هستند. سریت ( Szrete, 1997) استدلال می‌کند که از این نظر حمایت می‌کند. او می‌گوید بهبود سلامت ناشی از افزایش عدالت در ارائه‌‌ی خدمات بهداشت عمومی اولیه برای همگان است، و نه فقط بهبودهای "هدف گذاری‌شده "برای کسانی که می‌توانند ازعهده‌‌ی آن‌ها برآیند. او همچنین اشاره می‌کند که چرخه‌ای از رستگاری می تواند بین کاهش تفاوت‌ها و افزایش سرمایه‌ی اجتماعی و مدنی ایجاد شود. (Donaldson and Donaldson 1994 as cited in Greene 2003)

درسنگ و همکاران بر اهمیت عوامل اقتصادی – اجتماعی نیز تاکید می‌کنند. آنها استدلال می‌کنند که نتایج سلامت تحت تأثیر سه نوع عوامل تعیین کننده قرار می‌گیرند: 1- عوامل تعیین کننده‌ی غیرمادی مانند آموزش، مسکن، هوای تمیز، آب پاک، تغذیه و اشتغال 2- واسطه‌های اجتماعی مانند انسجام اجتماعی، تفاوت‌های درآمد و سایر نابرابری‌های ساختاری اجتماعی و 3- تعیین‌کننده‌های خدمات بهداشتی مانند دسترسی، فراگیربودن، جامعیت، کیفیت، یکپارچگی افقی، تمرکز بر مراقبت اولیه، یکپارچگی در بخش‌های (اجتماعی، تمرکز محیطی، و غیره) و تمرکز بر ارتقای سلامت. فقدان نسبی تفاوت‌های بزرگ درآمد یک واسطه‌ی اجتماعی است که می‌تواند نقش مهمی در نتایج سلامتی ایفا کند که کوبا به آن دست یافته است. Dresang et al,2005))

براساس استدلال های سرتر( 1997) و درسانگ و همکاران (2005)، نتایج سلامت همبستگی بالایی با زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی کشور دارد. برابری بیشتر در دسترسی به خدمات بهداشتی، پیشرفت‌های اجتماعی و اقتصادی را تقویت خواهد کرد و به بهبود وضعیت سلامتی کمک می‌کند. در کوبا مردم از خدمات بهداشتی رایگان ارائه شده از سوی دولت بسیار راضی هستند. این نه تنها برای ایجاد اعتماد و تعهد به دولت در میان مردم کوبا اهمیت دارد، بلکه برای حفظ نظم اجتماعی پایدار در جامعه‌ی کوبا تحت شرایط دشواراقتصادی نیز بسیار مهم است.

تعهد بالای دولت کوبا تا حدودی می‌تواند توضیح دهد که چرا برای سایر کشورها کپی کردن موفقیت‌آمیز سیستم بهداشت و درمان کوبا دشوار است، حتی اگر این مدل مراقبت بهداشتی کوبا را کپی کنند. با توجه به شاخص‌های سازمان بهداشت جهانی، در سال 2011، مراقبت های بهداشتی رایگان برابر با 10 درصد از کل تولید ناخالص داخلی در کوبا بود. (سازمان بهداشت جهانی، 2011). و دولت کوبا بیش از 95 درصد از هزینه‌های بهداشت فردی را پرداخت کرده است (بانک جهانی، 2011). در دسترس بودن پزشکان خانواده و عمومی بودن بیمه‌ی درمانی نیز نقش کلیدی در موفقیت سیستم مراقبت بهداشتی کوبا داشته‌اند.) درسانگ و همکاران،(2005  همه‌ی این موفقیت‌ها به لطف اراده‌ی سیاسی و تعهد انقلابی دولت کوبا است. در کار باوم و همکاران Baum et al., 2004)) همچنین در مورد تعهدات بالای دولت کوبا نیز اشاره شده است. دستاوردهای سیستم بهداشتی کوبا نتیجه‌ی تعهد سیاسی بالای دولت کوبا برای تأمین نیازهای اولیه‌ی بهداشتی شهروندان، مشارکت فعال مردم در تلاش برای تحقق بخشیدن به این هدف و افزایش عدالت اجتماعی و اقتصادی است.  (نقل شده در مگنوسن و همکاران 2004) (باوم و همکاران 1995 به نقل از مگنوسن و همکاران 2004).

ریدو همکاران Reed et al., 2000) ) استدلال می‌کنند که پیشرفت‌های بهداشتی در کوبا به تنظیمات حقوقی آن در زمینه‌ی مراقبت‌های اولیه نسبت داده شده است.

 ((qtd. in Magnussen et al. 2004) (Reed et al. 2000 as cited in Magnussen et al. 2004

طبق قانون اساسی کوبا، مراقبت‌های بهداشتی حق شهروندان و مسئولیت دولت است. علاوه بر این قانون، بهداشت عمومی کوبا اصول سیستم بهداشت ملی را به شرح زیر تعریف می‌کند: بهداشت و درمان اجتماعی سازمان‌دهی شده توسط دولت؛ خدمات اساسی قابل‌ دسترس برای کل جمعیت و رایگان  برای همه، نظام بهداشت و درمان پیشگیرانه به عنوان مشخصه‌ی سیستم، مشارکت عمومی در مراقبت‌های بهداشتی، و یک رویکرد جامع به توسعه‌ی برنامه‌ریزی‌شده سیستم بهداشتی. گزارش سال 1997 انجمن بهداشت جهانی در مورد تأثیر تحریم ایالات متحده بر سلامت در کوبا نتیجه‌گیری می‌کند که از یک فاجعه‌ی بشردوستانه از این جهت جلوگیری شده است که کشور سطح بالایی از بودجه‌ی حمایت از یک سیستم مراقبت بهداشتی را برای ارائه‌ی مراقبت‌های اولیه و پیشگیرانه مراقبت‌های بهداشتی را برای همه‌ی شهروندانش برقرار کرده است .

(qtd. in Magnussen et al. 2004) (American Association for World Health 1997 as cited in Magnussen et al. 2004)

البته سیستم بهداشت و درمان کوبا با چالش‌هایی نیز در داخل و خارج مواجه هست که این مشکلات نتوانسته است جایگاه برجسته‌ و موفقیت بی‌نظیر سیستم بهداشت و درمان کوبا را که برخاسته از رویکرد مردمی و اجتماعی حاکمیت این کشور وعمیقاً متاثر از ارزش‌های برابری و عدالت در نظام اجتماعی و اقتصادی این کشور است، با تردید مواجه کند.

منابع :

https://www.slideshare.net/dcrassa/PresentationHealth-System-in-Cuba-VERSION-32811

http://biketourcuba.com/cuban-healthcare/

http://cubacasestudy.blogs.wm.edu/maternal-and-neonatal-health/

http://www.huffingtonpost.com/dan-kovalik/lessons-the-us-can-learn-_b_5908542.html

http://hospital-ir.com/articledetails/5468/

https://goo.gl/at9xxd

 https://goo.gl/uz9Xwx

https://www.statista.com/statistics/806771/infant-mortality-in-cuba/

https://www.statista.com/statistics/388450/life-expectancy-at-birth-in-cuba/

https://knoema.com/atlas/Cuba/Neonatal-mortality-rate

http://knowledge.wharton.upenn.edu/article/why-cuba-stands-tall-in-health-care-metrics/

https://goo.gl/piHBj1

https://www.nationmaster.com/country-info/compare/Cuba/United-States/Health

Yuzhao Xie, Cuban Social Policy Issues Program (Spring 2014) Final Paper 4/11/2014
Community Healthcare Services in Cuba
--- Cuba’s Contribution to the World

برگرفته از ماهنامه قلمرو رفاه شماره 43-44 آذر 1397

بازگشت به صفحه نخست

مطلب را به بالاترین بفرستید:

نامه ها ومقالات خودرا به نشانی webmaster@rahman-hatefi.net  بقرستید