نویدنو -  کتاب -   رحمان هاتفی  درباره ما -  آرشیو

از همین قلم

 
 
 
 

2016-02-10

نویدنو  22/11/1394 

 

 

 

احسان طبری و معرفی اندیشه های نو

محمد علی رجایی

 

احسان طبری، روز نوزدهم بهمن ماه  سال 1295 در شهرستان ساری چشم به جهان گشود. اوکه دارای تحصیلات قدیم و جدید بود، پس از ییوستن به  یاران  دکتر تقی ارانی از خرمن دانش آن دانشمند جوان بهره فراوان گرفت. در سال 1316  با دستگیری گروه 53 نفره یاران ارانی، که گرد مجله دنیا بودند، او نیز دستگیر و زندانی شد پس از شهریور1320 با آزادی زندانیان سیاسی، طبری در جنبش  سیاسی، توده ای و مردمی آن زمان شرکت و رهبری فعال داشت. فرهنگ ومطبوعات عرصه و میدان خاص او بود. در این میدان او با بسیاری از محافل ادبی وفرهنگی و روشنفکران نواندیش آن زمان از نزدیک آشنا و مبلغ ومروج آنان بود بطور نمونه او در « نخستین گنگره نویسندگان ایران» تشکیل شده درتیر ماه سال 1325 در دفاع از شعر «نو» می گوید: "از مختصات شعر کلاسیک فارسی جمود آن است. شعر را می توان به سه عنصر تجزیه کرد، شکل، مضمون و شیوه بیان و تعبیر. در شعر کلاسیک فارسی هر سه این‌ها  بنحو عجیبی  ثابت و جامد مانده است. همین ثبوت و جمود ممتد قواعد شعری وسبک کلام و مضمون و شیوه تعبیر موجب شد، که نظم برشعر در ایران غلبه کند و هنر شاعری محصول ممارست وتمرین در قوافی و بحور و اوزان شد. مختصات تحول اخیر آن ست که در هرسه این عناصر حرکت و انقلابی پدید آید  ... شاعر باید خود را از قیود زیادی که جمود شکل و مضمون و تعبیر  بر او تحمیل کرده است، بنحو عاقلانه ای رهاکند. گرفتار لفاظی نشود." ( نخستین گنگره نویسنگان ایران ، تهران،1326 ص43) در گنگره ای که اکثر نزدیک به تمام شرکت کنندگانش  مدعی و پیرو شعرکلاسیک و نظم قدیم بودند. احسان طبری که در کنگره اول نویسندگان ایران از نیما وشعرش دفاع می کند و او را تشویق به شرکت و شعر خوانی می کند در آخرین یادداشت های خود می نویسد : "نیما در اثر آشنایی و انس با من شروع به همکاری با حزب کرد من از او خواهش کردم  اشعارش را برای چاپ  به ما بدهد ...برخی از اشعار قدیمی خود رادر مجله ای که تحت نظارت من (ماهنامه مردم ) به چاپ رساند. و از این که وارد محیط هنری شد شادمان بود. در کنگره اول نویسندگان  شرکت جست  و نامش به تدریج برسر زبانها افتاد... او در نبرد پنجاه ساله خود پیروز شد و توانست جایی را احراز کند که درخورش بود  و به ستارگان جاویدان «چرخ ادب» بپیوندد." ( ازدیدار با خویشتن،82تهران، صص،4و123)

از همان زمان نوشته های او نوجویی، شیوایی قلم، اصالت، پختگی و عمق دانش او را نشان می دهند. برای نمونه مقاله ای که او در روزنامه مردم برای روشنفکران  طی دو شماره در9 و16  تیر ماه سال 1323برای معرفی دانش انسان شناسی و دانشمند برجسته این رشته لوسین لِوی برول نوشته است، حتی بعد از هفتاد سال هنوزهم بِروز و خواندنی است  وحرف اول را می زند.

 در مقدمه این مقاله احسان طبری می نویسد :" یکی از خدماتی که به نظر من روزنامه مردم باید انجام بدهد، اجرای تحقیقات اجتماعی و علمی در باره ایران و ایرانیان است. از این لحاظ کشور ما زمینه بکری ست. جز چند مورد ادبی وتاریخی  آن هم به طرزی ساده وب دوی و دور از اسلوب و شیوه علمی، تحقیق و تتبع دیگری در شئون گوناگون زندگی ایرانی وکشور ایران نشده است.

برای یک عده مبارز که دعوی اصلاح اجتماع دارند نخستین شرط لازم  شناختن آن اجتماع است. زیرا امروز هیچ چیز بی تجهیز علمی و بدون داشتن اسلوب دقیق منطقی پیشرفت نمی کند. در کشور ما یک مجاهد اجتماعی را مجهولات فراوانی احاطه کرده است. در حقیقت او در تاریکی می جنگد  و محیط خود را نمی شناسد. از قوانین تکامل اجتماع خود، از سازمان های  گوناگون، از روحیات و طرز تفکر افرادش  بی خبر است. لذا عجیب نیست اگر در انتخاب روش مبارزه خطا کند و فقط یک مشت استنباط غریزی و انتوئیتو[دریافت شخصی و شهودی] برای در ک مسائل اجتماعی و یافتن استراتژی مبارزه کافی نیست ... باید علم را خادم اجتماع قرار داد و از مشعل فروزان دانش برای روشن کردن راه های تاریک اجتماع استفاده بریم."( مردم برای روشنفکران،شماره 1و2 9و16 تیرماه)

طبری با اشاره به نظریات علمی بیولوژی و ژنتیک نتیجه گیری می کند که طرز فکر و تعقل انسان قرن بیستم اگر بیرون از اجتماع انسانی پرورش یابد، با انسان عصر سنگ تفاوت مختصری دارد، آن چه امروز ذهنیت بشر را شکل می دهد، کسب و یاد گیری تجارب هزاران ساله تکامل اجتماعی است. کودک امروز نتیجه این تکامل را در مدتی کوتاه می اموزد. این که انسان در نخستین مرحله پیدایش و در سحرگاه تاریخ خود چگونه می اندیشیده مسئله ایست مبهم وتاریک، که پسیکولوژی مقایسه ای و تاریخی باید آن را روشن کند. سپس به طرز تفکر انسان در دوره زندگی قبیله ای با اشاره و استفاده از دستاوردها و دانسته های انسان شناسی اقوام بدوی می پردازد . سپس به معرفی کتاب های لوسین لِوی برول و نظریه «ذهنیت ابتدایی» او می پردازد.

بد نیست بدانیم که ادموند هوسرل فیلسوف صاحب نام آلمانی که به  تحول تاریخی ذهنیت انسان علاقه مند بود و در همان زمان فیلسوفی حرفه ای و دارای کرسی دانشگاهی، استاد و مرجع بسیاری از جمله هایدگر بود. در مقطع زمانی نوشتن این مقاله احسان طبری (تاریخ انتشار مقاله طبری مطابق است با30 ژوئن 1944)  بعداز خواندن یکی از کتاب های لوی برول مکاتبه با اورا آغاز می کند.

 موریس مرلوپونتی در مقاله «فیلسوف و جامعه شناسی» (مقالات منتخب 1974 ص 104) در باره اثری که کتاب لوی برول بر ذهن ادموند هوسرل گذاشته است، می نویسد: "امید  می رود که بزودی بتوانیم در مجموعه آثار  هوسرل نامه ای را بخوانیم که هوسرل در تاریخ یازدهم مارس 1935 پس از خواندن کتاب لوی برول به او نوشته که فیلسوف شاید نتواند به امر کلی یا جهانشمول به طور بی واسطه یعنی تنهابر اثر تفکر دست یابد به دیگر سخن  فیلسوف در موقعیتی نیست که بدون تجربه  انسان شناختی به امر کلی برسد یا صرفا با تغییر دادن خیالی تجربیات خویش آن چیزی را بنا نهد که تشکیل دهنده معنای تجربه های دیگر وتمدن های دیگر است. "(همان جا)

جالب است بدانیم، کتاب «کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده» لوسین لوی برول سال گذشته برای اولین بار- هفتاد سال پس ازاین مقاله- در ایران ترجمه و منتشر شد . و جالب تر این که استاد و مدیر گروه انسان شناسی دانشگاه تهران پس از انتشار این کتاب در مصاحبه ای اظهار داشتند که عنوان کتاب غلط ترجمه شده است. من مطمئنم که ایشان برای تخفیف و خراب کردن مترجم دقیق و زحمتکش این کتاب -آقای یداله موقن- این مطلب را نگفته اند، فقط در اثر بی توجهی و عدم اطلاع و اشراف به اصل و ترجمه کتاب، بوده است. توخود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

 طبری در این مقاله می نویسد: "در عصر ما  نه فقط قبایل بدوی بلکه حتی توده های کشورهای متمدن نیز به طریق بدوی فکر می کنند طرز تفکر و استنباط درست علمی تنها مخصوص کسانی ست که با فلسفه و دانش نوین آشنایی یافته باشند منتها به نسبت عقب ماندگی و یا پیشرفتگی یک ملت، عناصر بدوی طرز تفکر در آنها کمتر و یا بیشتر است." او پس تشریح نظریه «ذهنیت‌ابتدایی» لوی برول می نویسد : " اگر در آنچه که لوِی برول و بِلندل طرز تفکر بدوی نامیده اند، دقیق شوید. مشاهده خواهید کرد که عینا این طرز فکر «توده» ایست که ما در داخل آن زندگی می کنیم . ایران، خواه از لحاظ روانی و خواه از لحاظ ... به منزله موزه تاریخی بزرگی است.... پدران و مادران در گرداب خرافات دست وپا می زنند ...در میان توده ساده لوح شهری و دهاتی و عشیره ای نه فقط آثار، بلکه خود تفکر ابتدایی حکم فرماست..... ایرانیان در باره انواع و اقسام تفأل، تَطَیُر، سِحر وجادو، رَمل، نُفوس بد و خوب، چشم زخم،  اقبال، قضا و قدر،  سرنوشت، خوش قدم و بد قدم، خوش یُمن و بد یُمن، مداوا با ادعیه و اوراد و اذکار و آویختن مُهره و سکه و طلسم، اعتقادات راجع به مرده، جن و موجودات نامرئی، تصورات در باره آفتاب و ماه و ستاره و عوامل طبیعت و خواص سِحری اشیاء، داستان های میتولوژیک در باره انسان ها حیوان ها وخَوارق عادات و غیره وغیره که ریشه در مغز و روح ایرانی دارند، تظاهرات مختلف این طرز تفکر بدوی است."( (مردم برای روشنفکران:پیشین)

 خلاصه و فشرده مطلب این که: او در باره سعد و نحس ساعات و تاثیر آن در تصمیم گیری ها و نقش بانگ جغد ویاناله مرغ و...که علامت واقعه خاصی است و نقش اجنه و شیاطین و گناه در رعد و برق و زلزله می پردازد. و این که حوادث نه بر اساس شواهد و مدارک علمی و واقعی بلکه مطابق میزان های مرموزی سنجیده و فهمیده می شوند. در این ذهنیت مهمل ترین و محال ترین مسائل از امور عادی است. این ذهنیت با منطق و استدلال  کاری ندارد، فاناتیک، لجوج و دیر فهم است. عقاید سابق و پِرژوژه ها [ پیش داوری ها ]  در پذیرش عقاید تازه رل بزرگی بازی می کنند. هرچه مطالب تازه دقیق تر و منطقی تر اشند، دیرتر مورد قبول واقع می شوند. این ذهنیت به شنیدن دروغ و فانتزی علاقه تام دارد.

 او معتقد است نظریات وعقاید نوین منطقی پیوسته با دیواری از دگماتیسم و سنت های سخت و خشک و پیش داوری ها روبرو می شود.و در مبارزه با این سد های محکم باید از شیوه های گوناگون اقناع استفاده کرد و  از گفتگو در کلیات و مسائل انتزاعی و مجرد خود‌داری نمود. نیروهای برگشت گرا از این جهالت و بدویت استفاده شایان می کنند. و پایه های تخت استبداد خود را بر آن می سازند. مبارزه با این بدویت و جهالت وظیفه ماست. و تا پیش داوری های خرافی که سرچشمه رخوت ایرانی است، زائل نشود،  ما در راه پیشرفت اجتماعی  خود با سد یاجوجی روبرو هستیم.

این بود خلاصه وفشرده ای از آن مقاله -ضمن معرفی لوسین لوی برولدر باره ذهنیت ابتدایی در ایران که با قلمی شیوا و بسیار دقیق نگارش یافته است، با ذکر مصادیقی از ایران، که اتفاقا این نوع مصادیق موجود در ایران در کتاب ها ونظریه لوی برول مغفول مانده است. حال این مقاله کوتاه را مقایسه کنید با بسیاری از نوشته های  تئوریک دیگر، در آن زمان و حتی بعدتر. با هر معیاری که در نظر داشته باشید، بی اغراق می توان او را برجسته ترین شخصیت فلسفی، علمی و اجتماعی نویس دوران معاصر ایران دانست. آثار او در زمینه شعر، داستان، پژوهش های ادبی و فلسفی و بررسی های لغت شناسی و زبانی و تحقیقات فولکلوریک و نوشته های سیاسی و اجتماعی بسیار متعدد و متنوع است.

او که در جوانی آثار ارزندهای چون این مقاله از خود بجای گذاشته بود در سال 1328 مجبور به مهاجرت شد و در آنجا هم این تلاش پرثمر خود را ادامه داد  و در هر زمینه ای آثار متعدد به رشته تحریر درآورد.او تحصیلات آکادمیک خود را در آکادمی علوم اجتماعی شوروی سابق ادامه داد.  و موفق به دریافت مقام علمی «نامزد آکادمی علوم فلسفی » شد. سپس این مطالعه و پژوهش را در آکادمی علوم اجتماعی برلین ادامه داد و به دریافت مقام علمی «دکتر هابیل در فلسفه» نایل گشت.

او با زبان های مختلف فارسی ،پهلوی ،فارسی باستان، عربی، فرانسه، روسی، آلمانی و انگلیسی در حد عالی آشنا و مسلط بود .او دارای ذهنی دائرة المعارفی، حافظه ای شگفت انگیز، دقت نظر، درست اندیشی و سعه صدری بی نظیر بود. آن هایی که با فلسفه و مسائل آن و تاریخ اندیشه آشنا هستند. می دانند که او یک سر و گردن از برجسته ترین متفکران ما بالاتر بود. انسانی نیک گهر، فروتن و بی ادعا بود. وکه شاعر و نویسنده ای توانا و بسیار با تجربه بود  همیشه با فروتنی به کار خود می پرداخت و از فضل‌فروشی و تحکم و توصیه شیوه و روش خود به دیگران خود داری می کرد. طبری در مقدمه ی کتاب "با پچپچه پاييز" که در پاييز 1361 منتشر شده است می نويسد:" با آن که سراسر عمر، در طيفي فراخ «شعر» سروده ام ، با اين حال هرگز خود را "شاعر" نپنداشته ام. و اين سخنی است به حق، بی فروتنی دروغين و رياکارانه. شاعران زاده می شوند و کساني از زمره من ساخته می شوند..."  او  تندیسی از شرافت و نیک اندیشی وصداقت علمی بود. دانشمند، فیلسوف وحکیمی که میتوان از بسیاری جهات اورا با  محمد زکریای رازی مقایسه کرد.

برگرفته از : در فلسفه و فرهنگ

.

 

مطلب را به بالاترین بفرستید: Balatarin مطلب را به آزادگی بفرستید:Azadegi  

     بازگشت به صفحه نخست

نامه ها ومقالات خودرا به نشانی webmaster@rahman-hatefi.net  بقرستید

انتشار اخبار، مقالات و بیانیه ها در این صفحه الزاماً به معنای تایید آن‌ها نیست
 
    اشتراك در نویدنو

  

نشانی پست الکترونیک: