حزب توده ایران
، ضرورت تاریخی میهن ما
نویدنو :
نوشته رفیق داود نوروزی به نظر می رسد همین دیروز نوشته شده است . یعنی گذر
زمان هیچ رنگ تکدری بر چهره تابناک این نوشته نینداخته است . یعنی همپای
ضرورت تاریخی حزب توده ایران از گدار سال ها عبور کرده است . یعنی همین
امروز مارا مورد خطاب قرار داده است که "حزب توده ایران در طوفان حوادث
سهمگین ، علی رغم نیش ها ونوش ها به حیات خود ادامه داده است " یعنی "ضرورت
تاریخی" کار خود می کند و در راستای زمان جلو رونده توجیه حضور خود را از
"روند های تاریخی" دریافت و به حیات خود ادامه می دهد . یعنی آن هایی که
دستاویز های محتلفی را ابزار خود برای مخالفت با حزب توده ایران قرار می
دهند در درک این "ضرورت تاریخی " مشکل دارند . رفقایی هستند که بر گرد
تارنگاشت هایی صداهایی دارند که فصل مشترک آن ها ، با دستاویزهای متفاوت ،
اعتراض به " موجودیت " حزب توده ایران است . وشگفتا که هر یک از این ها
بخشی از حزب توده ایران را ، از بخشی از تاریخ حزب توده ایران ، دستاویز
اعتراض خود قرار داده اند ، که در جای خود نشانگر چند جانبه گی حیات حزب
توده ایران است ، یعنی توان پاسخگویی حزب توده ایران به هر شرایط مشخص
"تاریخی" روند تحولات ایران . یعنی تئوری انقلاب ایران که پا به پای تحول
های اجتماعی ، سیاسی واقتصادی جامعه توان تغییر راهکارهای خود را دارد .
یعنی یک تئوری انقلاب پویا ، جهت دار و قابل اجرا ، در شرایط مشخص هر لحظه
تحول جامعه ایرانی .
جا دارد که رفقای صادق این تارنگاشت ها که دل در گرو سعادت مردم ایران ، به
ویژه زحمتکشان ایران دارند ، رها از پیله خودخواهی ها ، بهانه ها واختلاف
های غیر اصولی به صفوف حزب توده ایران بپیوندند. رفقا ، چپ وبه ویژه حزب
توده ایران ، امروز شنونده دارد ، آیا رواست که با تفرقه وجدایی خود آب به
آسیب دشمن طبقاتی بریزیم؟
حزب توده ایران
، ضرورت تاریخی میهن ما
زنده یاد رفیق داود نوروزی
تاسیس حزب توده ایران ، یک حادثه مهم حیات اجتماعی کشور ما
در
مهر ماه 1320 با تاسیس حزب توده ایران ، یکی از مهمترین و موثرترین عوامل
حیات اجتماعی و سیاسی کشور ما قدم به عرصه نهاد . اکنون قریب بیست سال از
عمر حزب توده ایران می گذرد ، در این مدت حوادث فراوان در کشور ما وقوع
یافته است . ملت ما از فراز و نشیب های فراوان گذشته است . ولی در این مدت
هیچ حادثه مهم سیاسی و اجتماعی نیست که مستقیم یا غیر مستقیم با موجودیت و
فعالیت و عمل حزب توده ایران ارتباط نداشته باشد . در طول این مدت شماره
کتب ، جزوات ، رسالات و مقالاتی که در باره حزب توده ایران ، در داخل و
خارج کشور نوشته شده ، از حد آحصاء بیرون است . هرکس حزب توده ایران را از
دریچه ی چشم خود دیده است . گروهی دشنام داده اند ، بسیاری تجلیل کرده اند
، عده ای راه تخطئه پیموده اند ، پاره ای حق و ناحق را بهم آمیخته اند .
ولی حزب توده ایران در طوفان حوادث سهمگین علی رغم نیش ها و نوش ها به
حیات خود ادامه داده است .
در بهمن 1327 بعد از حادثه سوء قصد به شاه ، حزب توده ایران از طرف دولت
وقت غیر قانونی اعلام شد . در آن موقع هیئت حاکمه ایران تصور می کرد که حزب
توده ایران عبارتست از چند کلوپ در تهران و سایر نقاط ایران و چند روزنامه
و مجله . آن ها وانمود می کردند حزب توده ایران محصول کار چند* مبلغ ماهر *
است که عده ای را فریفته و به ماجراجویی کشانده اند . آن ها حزب توده ایران
را ، اردوئی از"
فریبکاران " و " فریب خوردگان " می خواندند . آن ها خیال می کردند که با
غارت آن چند کلوپ ، با توقیف آن چند روزنامه و مجله و با زندانی کردن آن
عده " مبلغ ماهر "موجودیت حزب توده ایران را از میان خواهند برد . از همان
روز که حزب توده ایران غیر قانونی شد ، کلمه " منحله " بنام آن اضافه گردید
. در محافل دولتی و روزنامه های وابسته به آن ها اعلام کردند که حزب توده
ایران متلاشی شد . گفتند که بساط " مشتی ماجراجو "را برچیدند و دیگر مردم
در "امن و امان " زندگی خواهند کرد . ولی هنوز چند ماه از غیر قانونی شدن
حزب توده ایران نگذشته بود که از میان ظلمت استبداد نظامی شاه ، چهره یک
حزب پیکار جوی مخفی آشکار گردید . بزودی همه دانستند که صفات " منحله " و "
متلاشی شده " و نظایر آن ها ، همه بی اساس و واهی بوده است . بعد از کودتای
28 مرداد 1332 نیز همین ماجرا تکرار گردید . این بار سپهبد و همدستان او ،
مرگ حزب توده ایران را به تمام جهانیان اعلام کردند . آنها با تاکید و
اصرار تمام مدعی شدند که دیگر حزب توده ای وجود ندارد ، و حزب توده یک
مقوله مربوط به گذشته است ، ولی باز بعد از چند سال حماسه سرائی ، خود کذب
ادعایشان را تصدیق کردند ....
ببینیم علت بقای حزب توده ایران چیست ؟علت چیست که حزب توده ایران
علی رغم تمام مصائب ، فشارها و مشکلات ، از فراز و نشیب طوفان ها می گذرد و
هربار نیرومند تر از بار پیش در عرصه حیات سیاسی و اجتماعی کشور ظهور می
کند .
حزب توده ایران چگونه حزبی است و چرا بوجود آمد .
حزب توده ایران محصول شرایط معین اجتماعی ایران است . رشد نسبی صنایع در
ایران در طول پنجاه سال اخیر ، بسط مناسبات سرمایه داری در شهر و ده ورشد
کمی و کیفی پرولتاریای صنعتی ، تشدید تضاد میان نیروهای ملی و وطن خواه و
سیاست های استعماری ، نیاز مبرم ایران به اجرای یک سلسله تغییرات و اصلاحات
عمقی در تمام شئون کشور ، علت وجودی حزب توده ایران را بمثابه ادامه دهنده
حزب کمونیست ایران تشکیل می دهد . حزب توده ایران ، حزب طبقه کارگر ایران
است . تاریخ نشان می دهد که همیشه پیدایش یک طبقه جدید اجتماعی ، همراه با
مبارزات شدید این طبقه با طبقات حاکم قدیم بوده است . مثلا دوران فئودالیته
با مبارزات و قیام های سنگین دهقانان و بورژوازی جوان مشخص می شود . در
جامعه فئودالی تکامل نیروهای مولده با مناسبات تولیدی تضاد دارد و حل این
تضاد به عهده قیام های طبقات نوین اجتماعی محول می شود . بورژوازی جوان ،
تمام طبقات و قشرهای اجتماعی را که مخا لف نظام فئودالی هستند ، یعنی
دهقانان ، قشرهای پائینی شهر ، دانشمندان و نویسندگان پیشرو را دور خود جمع
می کند . در این دوره قیام های دهقانی مکرر در بسیاری از کشورها وقوع می
یابد . به عنوان مثال می توان از قیام وات تیلر در انگلستان (قرن 14) ،
قیام ژاکری در فرانسه ( قرن های 14و15) ، در هندوستان ( قرن های 17و18) و
قیام های بولوتینکوف و رازین و پوکاچف در روسیه ( در قرن های 17و18) نام
برد .
با ایجاد و تکامل سرمایه داری ، تقسیم بندی جامعه عوض می شود و تحولات
اجتماعی در مجرای تازه و بوسیله طبقات تازه ای عملی می گردد . در جامعه
سرمایه داری طبقه کارگر به نیروی اساسی جامعه مبدل می شود واین بار تضاد
میان کار و سرمایه ، میان طبقه کارگر و سرمایه داران که مالکیت وسایل تولید
را در انحصار خود گرفته اند ، تضاد اصلی جامعه است . ولی باز مانند گذشته
حل تضاد یعنی انتقال به یک نوع جدید تولید فقط از راه انقلاب اجتماعی ممکن
است . نیروئی که این رسالت تاریخی بعهده اوست ، یعنی طبقه کارگر ، خود در
دامن سرمایه داری پرورده می شود . طبقه ی کارگر ، تمام مردم زحمتکش شهر و
ده را دور خود جمع می کند ، حاکمیت سرمایه داری را سرنگون می کند و خود
جامعه ای فارغ از استثمار انسان از انسان را بوجود می آورد .
تاریخ جوامع طبقاتی در حقیقت ، مجموعه ای از نبرد طبقات است . نظام هائی
بوجود می آیند و نظام هائی زوال می پذیرند ، نظام هائی که بوجود می آیند
معرف مناسبات تولیدی حاکم در جامعه اند . نظام هائی که زوال می پذیرند ،
معرف آنگونه مناسبات تولیدی هستند که دیگر جامعه قادر به تحمل آنها نیست .
بهمین ترتیب بود که سیستم کمون اولیه جای خود را به جامعه بردگی داد ،
جامعه بردگی به جامعه فئودال مبدل شد ، جامعه فئودالی هنگامی که عمر خود را
به پایان رساند ، جامعه سرمایه داری جای آن را گرفت . جامعه سرمایه داری
نیز به نوبه خود به جامعه سوسیالیستی تحول می یابد .
بدین ترتیب تاریخ ، مجموعه ای از تصادفات ، حوادث و وقایع گسیخته از هم
نیست . تکامل جامعه پروسه ای است که طبق قوانین معینی انجام می پذیرد و
تابع ضرورت های تاریخی مشخص است . حزب توده ایران در مرحله معینی از
تکامل جامعه ایران بوجود آمد و معرف نیازهای جامعه ما در آن دوران بود .
حزب توده ایران بهترین سنت ها و ایده آل های تمام طبقات و قشرهای زحمتکش و
میهن پرست کشور ما را در خود جمع کرده بود . حزب توده ایران ، حزب طبقه
کارگر بود ، ولی این به آن معنی نبود و نیست که حزب توده ایران فقط به طبقه
کارگر توجه دارد و فقط رهائی آن را هدف خود قرار داده است . حزب توده
ایران حاصل مطالبات و نیازمندی های تمام طبقات و قشرهای زحمتکش و میهن پرست
کشور ماست . نگاهی به ترکیب طبقاتی حزب توده ایران مبین این امرست که
نه تنها پیشروترین و آگاه ترین افراد طبقه کارگر ، بلکه برجسته ترین
وشایسته ترین و مبارزترین افراد در تمام طبقات و قشرهای میهن پرست و ترقی
خواه کشور ، در حزب توده ایران در زیر پرچم مارکسیسم – لنینسیم گرد آمده
اند . با تشکیل حزب توده ایران ، این نخستین بار در کشور ما بود که کارگران
، دهقانان ، روشنفکران ، نویسندگان و هنرمندان صرفنظر از موقع اجتماعی خود
، در صفوف یک حزب مارکسیستی جای گرفتند . و تحت یک انظباط مشترک ، بدون
تمایز مقام و شخصیت ، به مبارزه هماهنگی دست زدند . در تاریخ کشور ما ،
هیچگاه سازمانی اینگونه بسیط بوجود نیامده است .
حزب توده ایران با شعارهای ترقی خواهانه نه تنها مطالبات عاجل اجتماعی ،
سیاسی و اقتصادی توده های ملت ما را منعکس می کرد ، بلکه وارث بهترین و
عالی ترین سنت های انقلابی ملت ما در ادوار گذشته بود .
برخلاف اتهامات دشمنان ، حزب ما ، یک حزب بتمام معنی ملی است . حزب ما در
همانحال که انترناسیونالیسم پرولتری را پایه سیاست خود قرار داده است ،
بزرگترین و سرسخت ترین مدافع استقلال ، حاکمیت ملی و تمامیت ارضی میهن ماست
. آن ها که انترناسیونالیسم پرولتری حزب توده ایران را مغایر میهن پرستی می
دانند ، یا دشمنند یا جاهل . اصیل ترین میهن پرستی آن است که برپایه احترام
به حقوق تمام ملت ها و خلق ها استوار باشد . ملتی که به حقوق سایر ملت ها و
خلق ها احترام نگذ ارد ، خود نمی تواند مستقل و آزاد باشد . ما از نخستین
روز معتقد بودیم که استقلال و آزادی ملت ها با هم تعارض ندارد بلکه مکمل
یکدیگر است . همه ملت ها و خلق ها می توانند و باید آزاد باشند و از حقوق
مساوی در تعیین سرنوشت خویش بهره مند گردند . برای ما ، به عنوان اعضای حزب
توده ایران استقلال وطن و آزادی و رفاه هموطنانمان ، عالی ترین ایده آل
اجتماعی است . در تاریخ کشور ما ، هیچ حزب و سازمان سیاسی ، حتی به اندازه
عشری از اعشار ما ، در راه استقلال و حاکمیت کشور قربانی نداده است ، هرگز
، هیچ سازمان و حزب سیاسی ، مبشر و مبلغ ایده آل های اینگونه عالی و انسانی
نبوده است .
دشمنان ما ، تشکیل حزب توده ایران ورشد قدرت آن را ، یک امر مصنوعی و
اتفاقی به حساب می آورند . این یک دروغ و اتهام بزرگ است . تشکیل حزب توده
ایران و رشد قدرت آن یک ضرورت تاریخی بود ، همانطور که انقلاب مشروطه ایران
نیز ، نیم قرن پیش ضرورت تاریخی داشت . انقلاب مشروطه ایران ، طغیان
بورژوازی جوان ایران برضد نظام عقب مانده فئودالی ، مناسبات تولیدی ناشی از
آن و سازمان های دولتی واداری وابسته به آن بود . قبل از حزب توده ایران از
همان اوان انقلاب مشروطه ، با رشد سرمایه داری در ایران ، نطفه های یک حزب
کارگری ، بشکل محفل های سوسیال دموکراسی بوجود آمد و بعد از انقلاب کبیر
اکتبر ، در سال 1921جای خود را به حزب کمونیست ایران داد . ولی در آن
دوران شرائط اجتماعی ایران برای رشد یک حزب کارگری طراز نوین ، وبسط قدرت
و فعالیت آن آماده نبود . به همین دلیل فعالیت حزب کمونیست ایران محدود
ماند ، ودر سال های 30، زیر فشار رژیم وقت ، بحداقل تنزل یافت . ولی ایران
سال 1320 با ایران بعد از جنگ اول جهانی فرق داشت . در طول بیست سال ،
سرمایه داری در ایران رشد قابل ملاحظه ای یا فته بود . در شهرهائی نظیر
آبادان ، اصفهان ، تبریز ، تهران و شاهی هسته های صنعتی بوجود آمده ،
وشماره کارگران صنعتی ایران چندین برابر شده بود . جنگ دوم حهانی و نبرد
سلحشورانه اولین کشور کارگری ودهقانی جهان یعنی اتحاد شوروی بر ضد فاشیسم
بنوبه خویش انگیزه نیرومندی برای رشد نهضت های کارگری در جهان بود . طبقه
کارگر ایران ، به منظور حصول ایده آل های اجتماعی و سیاسی خود به حزب خویش
، یعنی به ستاد فرماندهی خویش احتیاج داشت . حزب توده ایران محصول اراده
این فرد یا آن فرد یا این سیاست و آن سیاست نبود . حزب توده ایران از میان
طبقه کارگر ایران جوشید و به اتکاء آن رشد کرد . حزب توده ایران فرزندی بود
که از بطن اجتماع ایران ، در مرحله معینی از تکامل آن بدنیا آمد . راز زوال
ناپذیری حزب توده ایران را هم باید در همین جست .
احزابی که آمدند و رفتند
در طول بیست سال اخیر ، احزاب متعدد سیاسی در ایران بوجود آمدند ، هر یک
چند صباحی ماندند ، وبزودی نابود شدند . علت چه بود . علت آن بود که خواست
این احزاب با خواست اکثریت مردم ایران وبا سیر تکاملی تاریخ کشور ما تطبیق
نمی کرد . این احزاب هریک معرف منافع طبقه یا قشری از طبقات حاکمه بودند .
اینها برای آن بوجود می آمدند که هریک به سبک خود ، نظام کهنه اجتماعی
ایران را برقرار نگاه دارند . یکی طرفدار دربست وضع موجود بود ، یکی
پیشنهاد تغییر می داد ، یکی اصلاح این رشته از زندگی اجتماعی یا آن رشته را
مطرح می کرد . ولی ماهیت برنامه تمام آن ها یکی بود . ماهیت آن ها ، حفظ
نظام موجود اجتماعی ایران بود . چون نظام موجود ایران در راه زوال سیر می
کند ، وچون امکان ادامه حیات و بقاء آن ، روزبروز کمتر می شود ، طبیعی است
که احزاب سیاسی معرف این جریان روبه زوال نمی توانند خود از گزند روال مصون
باشند . پایه های طبقاتی احزابی که در طول بیست سال اخیر در ایران بوجود
آمدند ضعیف بود . ایدئولوژی این احزاب ایدئولوژی ارتجاعی آن طبقات روبه
زوال بود . این احزاب در هیچ یک از زمینه های حیات اجتماعی ، سیاسی و
اقتصادی کشور ما سخن نوی نداشتند . هرچه می گفتند کهنه و فرسوده بود . این
احزاب غالبا کلام یکدیگر را تکرار می کردند . همه از " عدالت اجتماعی " ،
" کم کردن فاصله طبقات " ، "حکومت قانون " ، "حفظ حقوق کارگر و دهقان " ،
" دفاع از استقلال کشور " ، و نظائر آن دم می زدند . ولی تمام کلمات توخالی
بود . رادیکال ترین این احزاب خواهان پس و پیش کردن بعضی از مهره های دولتی
، تغییر پاره ای سازمان ها و " اصلاح " برخی از قوانین بودند . ولی بسیاری
از آن ها حتی به این مرحله هم نمی رسیدند . آنها بنگاه های کارگشائی بودند
که برای نخست وزیری این فرد ، وزارت یا وکالت آن فرد ، وکسب یا حفظ این
مقام یا آن مقام بوجود می آمدند .
تاریخ بیست ساله اخیر احزاب سیاسی ایران را از نظر بگذرانیم . حزب عدالت (
به کارگردانی علی دشتی ، ابراهیم خواجه نوری ، جمال امامی ) ، حزب اراده
ملی ( به کارگردانی سید ضیاء الدین طباطبائی ) ، حزب دموکرات ایران ( به
کارگردانی قوام السلطنه ) ، حزب زحمتکشان ( به کارگردانی دکتر بقائی ) ،
حزب نیروی سوم ( به کارگردانی خلیل ملکی ) و احزاب گوناگون سومکا ، امکا
وغیره و غیره ، هر یک عمرشان بسیار کوتاه بود . در سال های بعد از کودتای
28 مرداد ، احزاب جدید یعنی ملیون ومردم ، به دستور شاه تاسیس شدند . این
دو حزب به دو اسکلت بی جانی شبیهند که موجود ودر عین حال معدومند . حتی خود
گردانندگان این دو حزب نیز می دانند که عمر دستگاه آن ها دراز نخواهد بود .
به همین دلیل با استفاده از فرصت به اجرای مقاصد اصلی خود ، یعنی رخنه
هرچه بیشتر در دستگاه های اداری و اقتصادی ، جمع مال و اقدامات مشابه
مشغولند .
حزب سازی شاه
تا سال 1336 ، جزیک دوره کوتاه ، ( دوران حکومت احمد قوام ) ، دولت ها
ودربار ایران از احزاب سیاسی تبری می جستند ، واحزاب سیاسی را سازمان های
نفاق انگیز و مخرب بشمار می آوردند . در سال 1325 احمد قوام نخست وزیر وقت
، حزب دموکرات ایران را تشکیل داد . غرض او از تشکیل این حزب مقابله با حزب
توده ایران و فرقه دموکرات آذربایجان بود . قوام در تشکیل سازمان های این
حزب ، از حزب توده ایران تقلید کرد . او در قبال هر سازمان حزب ما ، سازمان
مشابهی بوجود آورد ، وبا استفاده از انواع امکانات دولتی عده ای را در این
سازمان ها گرد آورد . انتخابات دوره پانزدهم مجلس نیز بوسیله همین حزب
انجام گرفت وعده ای از دستیاران قوام به مجلس راه یافتند . قوام تصور می
کرد بوسیله اکثریتی که در مجلس بوجود آورده است خواهد توانست لااقل تا ختم
دوره ی پانزدهم مجلس به نخست وزیری ادامه دهد . ولی در همان نخستین روزهای
افتتاح مجلس ، وفاق نمایندگان منتخب او به نفاق انجامید و اکثریتش به اقلیت
مبدل شد و همان ها که بوسیله او به مجلس راه یافته بودند ، از او روی
گرداندند و مجبات سقوط دولت او را فراهم کردند .
در سال های بعد ، دیگر هیچیک از زمام داران ایران به فکر تشکیل حزب
نیافتادند . تجربه قوام ، تجربه ای تلخ بود . حتی دکتر محمد مصدق نیز با
این که به جبهه ملی متکی بود . به تشکیل یک حزب سیاسی تن نداد .
بعد از کودتای 28 مرداد ، شاه که به دیکتاتوری رسیده بود ، به منظور توجیه
رژیم جابر و غاصب خود ، وایجاد یک پایگاه توده ای ، فکر تشکیل احزاب سیاسی
( احزاب دولتی ) را مطرح کرد و دونفر از خدمت گزاران خود ، منوچهر اقبال و
اسدالله علم را به ایجاد احزاب ملیون و مردم گماشت . ما در باره نحوه تشکیل
این دو حزب ، و ترکیب اعضاء و مرامنانه و اساسنامه آن ها بحث نمی کنیم . ا
ین خود بحثی جداگانه است . ولی همینقدر می گوئیم که یکی از دلائل مهم تشکیل
این دو حزب ، وجود حزب توده ایران بود . شاه به منظور انحراف توجه عمومی از
حزب توده ایران ، بمنظور جلوگیری از بسط فعالیت و قدرت آن ، به شبه احزابی
برای اغفال احتیاج داشت . او احزاب ملیون و مردم را درجه اول برای آن بوجود
آورد ، تا وجود حزب توده ایران و سایر احزاب ملی را منتفی کند . ولی سیر
حوادث نشان داد که نظر شاه تا چه اندازه دور از واقعیت بوده است .
خدمات مهم اجتماعی و سیاسی حزب توده ایران
حزب توده ایران مبشر دوران جدیدی در اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور ما بود .
حکومت استبدادی بیست ساله رضا شاه ، خاک قبرستان بر ایران پاشیده بود . یک
نسل ایرانی در بی خبری کامل از اوضاع سیاسی و اجتماعی جهان بسر می برد .
خروج رضا شاه از ایران پرده سکوت را پاره کرد . قلم ها آزاد وزبان ها باز
شد . ولی آنچه نوشته و گفته می شد ، جز ذم رژیم گذشته و اندرز به رژیم جدید
چیزی نبود . ملت جویای آزادی ، عدالت اجتماعی وحکومت قانون بود . ولی در
اجتماع ایران کمتر کسی می دانست که مفهوم واقعی آزادی ، عدالت اجتماعی
وحکومت قانون ، و مفاهیم مشابه چیست . عده ای تصور می کردند که با خروج رضا
شاه از ایران ، آزادی ملت تامین شده است . عده ای دیگر تصور می کردند که با
پس و پیش کردن بعضی از مهره های رژیم و پاره ای تغییرات سطحی ، راه ترقی و
سعادت ملت گشوده خواهد شد . افکار آشفته و متشتت بود . مخصوصا نسل جوان
ایران ، در آشفتگی روحی شدیدی بسر می برد . در همه جا جنب و جوش شدیدی
محسوس بود . ولی کمتر کسی بود که هدف صحیح و روشنی در نظر داشته باشد . عده
زیادی در صدد تشکیل احزاب سیاسی بر آمدند . ولی اولا مفهوم حزب معلوم نبود
، و ثانیا نمی دانستند که حزب چه وظائفی بر عهده دارد و برای اجرای این
وظائف چه باید بکند . جنگ دوم جهانی با شدت ادامه داشت . نیروهای هیتلری به
قلب اتحاد شوروی نزدیک می شدند . کابوس وحشتناک تسلط فاشیسم دنیا را تهدید
می کرد . ولی مردم ایران از ماهیت فاشیسم بی خبر بودند ، وبسیاری از مردم
ساده ، بمناسبت نفرت از امپریالیسم انگلستان ، به پیروزی هیتلر و قوای جرار
آن ابراز امید می کردند . این خود نیز خطر بزرگی بود .
در چنین شرائط آشفته ای حزب توده ایران بوجود آمد ، دشمنان حزب توده ایران
در باره آن مطالب فراوان گفته اند . اتهامات فراوانی بر آن وارد کرده اند .
ولی حقیقت چیست ؟ صادقانه داوری کنیم . حزب توده ایران یک مکتب
بزرگ اجتماعی بود که به تشکل و تنویر افکار و آموزش مردم زحمتکش و میهن
پرست ایران همت گماشت ودر بحبوحه آشفتگی بعد از شهریور 1320 ، چون مشعل
فروزانی در اجتماع ایران پرتوافکن شد . آنچه حزب توده ایران می گفت و
می خواست برای اجتماع ایران تازگی داشت . مردم ایران برای نخستین بار با
مفاهیم تازه ای روبرو می شدند ، واز اجتماع ، طبقات اجتماع ، مبارزه طبقاتی
، در باره رژیم ، دولت ، قانون ودر باره مظاهر گوناگون حیات ، مطالب نوی
میشنیدند . حزب توده ایران با یک ایدئولوژی نوین اجتماع مسلح بود . حوادث
اجتماعی را از زاویه معین وبه شکل مشخصی تحلیل می کرد . برای دردهای کشور
ما ، راه حل های خاصی پیشنهاد می نمود . در نخستین دوران فعالیت حزب توده
ایران ، شیوه تحلیل استدلال وعمل حزب توده ایران برای توده های مردم نا
آشنا بود . به آن با اعجاب و غرابت می نگریستند . ولی پرده این شگفتی بزودی
پاره شد. وصلای حزب توده ایران ، نخست در پایتخت ، وسپس بتدریج در شهرستان
ها انعکاس یافت .
اقبال مردم ، مخصوصا توده های زحمتکش وروشنفکران میهن پرست به حزب توده
ایران روزافزون بود .
یکی از مهمترین خدمات حزب توده ایران در اولین دوران حیات خود ، متشکل کردن
کارگران ایران وایجاد اتحادیه های کارگری وشورای متحده مرکزی اتحادیه های
کارگران وزحمتکشان است
. قبل از تاسیس حزب توده ایران ، مخصوصا در سال های نخستین رژیم رضا شاه
بعضی اتحادیه های کارگری ، در ایران بوجود آمده بود . ولی این بار اتحادیه
های کارگری بشکل نوین ودر مقیاس تر وبا شرکت کنندگان زیادتری عملی شد . رشد
کمی صنایع ایران در دوران رضا شاه ، ایجاد کارخانه های دولتی و شخصی ،
تکامل صنایع نفت ، احداث راه آهن سرتاسری ، پرولتاریای صنعتی ایران را
بوجود آورده بود . حزب توده ایران پرولتاریای صنعتی ایران را متشکل کرد ،
به تشکیل سازمان های صنفی آن کمک نمود ، ماهیت سازمان های صنفی ارتجاعی
واتحادیه های زرد کارگری را فاش نمود ، و طبقه کارگر را بعنوان یک واحد
متشکل به میدان مبارزات اجتماعی سوق داد . این تنها طبقه کارگر نبود که به
ندای حزب توده ایران بمیدان آمد ، خرده بورژوازی شهر ، قشرهای متوسط جامعه
، بسیاری از روشنفکران میهن پرست نیز در اطراف حزب توده ایران گرد آمدند .
بسیاری از آنها به صفوف حزب پیوستند . قشری هم بدون پیوستن به حزب ،
شعارهای سیاسی و اجتماعی آنرا مورد تایید قرار دادند .
کار حزب توده ایران در میان دهقانان نیز قابل توجهست ، مسئله ارضی وحل آن
بطریق رادیکال ، یعنی از راه تقسیم بلاعوض اراضی فئودال ها و ملاکین بزرگ
میان دهقانان ، برای نخستین بار از طرف حزب توده ایران مطرح شد
. قبل از حزب توده ایران ، مالکیت فئودالی و مالکیت های بزرگ ارضی ، یک امر
مقدس وتغییر ناپذیر بشمار می آمد . توده عظیم دهقانی ایران ، یعنی قریب 70
در صد از جمعیت کشور زیر فشار فئودال ها و ملاکین بزرگ قرار داشت ، وحشیانه
استثمار می شد ، ولی تحمل فشار و استثمار را ، یک قانون طبیعی می دانست .
حزب توده ایران با شعار تقسیم بلاعوض اراضی فئودال ها ومالکین بزرگ ، در
بسیاری از روستاهای ایران راه یافت ، وبه تشکل بخش قابل توجهی از دهقانان
در اتحادیه های دهقانی موفق شد . در دوران اوج نهضت در سال 1324 در اصفهان
قریب 150 هزار نفر در اتحادیه های دهقانی نام نویسی کردند . در شهرستاهان
های یزد ، ملایر ، بروجرد و کرمان اتحادیه های نیرومند دهقانی بوجود آمد .
در آذربایجان ، فرقه دموکرات ، قوای فدائی خود را از دهقانان تشکیل داد ،
وبه در هم شکستن قدرت سرمایه داران و مالکین بزرگ و تقسیم اراضی آن ها میان
دهقانان بی چیز و کم چیز توفیق یافت . بسط مبارزه دهقانان در روستاهای
ایران ، اندیشه اصلاح ارضی که امروز حتی در محافل حاکمه ایران نیز وجود
دارد ، محصول مبارزه حزب توده ایران است . این حزب توده ایران بود که به
دهقان ایرانی گفت ، رنج وشکنجه او یک امر محتوم نیست . رژیم اربابی __
رعیتی امریست قرار دادی که با مبارزه می توان آن را از میان برد . این حزب
توده ایران بود که رژیم مذکور را بعنوان مانع بزرگ تکامل صنعتی و اقتصادی
ایران به جامعه ایران معرفی کرد .
در زمینه سیاسی خدمات حزب توده ایران شگرف است . قبل از حزب توده ایران از
انگلستان بعنوان عامل بدبختی و مصیبت مردم ایران فراوان یاد می شد ، ولی
معلوم نبود این انگلستان که اینگونه با کین و نفرت از آن یاد می شد کیست
؟ وسیله تسلط آن چیست .راه مبارزه با آن کدام است . گذشته از آن
امپریالیسم نیرومند آمریکا ، آلمان و فرانسه را مردم ایران نمی شناختند .
عده ای حتی شکست انگلستان را بوسیله قوای هیتلری ، وسیله نجات ایران بشمار
می آوردند . گروهی فکر می کردند که آمریکا از اغراض استعماری خالی است . آن
ها بسط نفوذ آمریکا را در ایران ، وسیله تضعیف قدرت انگلستان و تقویت
استقلال وحاکیت ملی ایران به شمار می آوردند . حزب توده ایران بسیاری از
این مشکلات را حل کرد . مردم را با ماهیت امپریالیسم آشنا ساخت واشتباهی را
که در مورد فاشیسم هیتلری و امپریالیسم آمریکا و فرانسه وجود داشت ، مرتع
نمود .
حزب توده ایران نشان داد که عمده ترین تضاد موجود اجتماع ایران تضاد میان
امپریالیسم و عمال آن از یک طرف وطبقات وقشرهای ملی از طرف دیگرست و حل
سایر تضادهای اجتماع ایران به طور اساسی وابسته به حل این تضاد عمده است .
در صورتی که این تضاد عمده حل شود ، یعنی استقلال و حاکمیت سیاسی واقتصادی
ایران تامین گردد ، راه برای حل سایر تضادهای اجتماع ایران گشوده خواهد شد
. در مبارزات اجتماعی بیست سال اخیر ایران ، این نکته بسیار اساسی بود .
متاسفانه قبل از تاسیس حزب توده ایران این نکته مورد توجه جدی قرار نداشت .
بسیاری از میهن پرستان ایران با وجود حسن نیت وعلاقه وافر به استقلال و
آزادی کشور ، وظایف نهضت ضد امپریالیستی ملت ایران را خلط می کردند وغالبا
توجه از هدف عمده به هدف های فرعی معطوف می شد . آن هایی که مبارزه با
امپریالیسم را مقدم می شمردند ، دارای استراتژی صحیحی در این مبارزه نبودند
. مبارزه با امپریالیسم غالبا در کادر مبارزه شخصیت ها با آن محصور می شد .
نمی دانستند نیروی ضد امپریالیستی اجتماع ایران چیست . عوامل ترکیب کننده
آن کدام است . از میزان پیگیری وخصایص این نیروها بی خبر بودند . نمی
دانستند رهبری این نیروها باید در دست کدام طبقه باشد . شرایط همکاری طبقات
مختلف در این مبارزه کدام است . به همین دلیل مبارزه بر ضد امپریالیسم در
کشور ما سالیا ن دراز بعد از انقلاب مشروطه هیچ گاه صورت متشکل به خود
نگرفت واز حدود مبارزات محدود و موضعی تجاوز نکرد . حزب توده ایران برای
نخستین بار در تاریخ مبارزات اجتماعی کشور ما به تحلیل علمی اجتماع همت
گماشت وراه صحیح مبارزه ضد امپریالیستی وتامین استقلال سیاسی و اقتصادی
کشور ایران را نشان داد .
...........
حزب توده ایران ، حزب طبقه کارگر ایران
حزب توده ایران ، حزب طبقه کارگر ایرانست . ایدئولوژی آن مارکسیسم –
لنینیسم است . تکیه گاه اصلی حزب ، طبقه کارگر ، مهم ترین هدف سازمانی
وسیاسی آن جلب و متشکل کردن این طبقه ( جلب بهترین وآگاه ترین قشر آن به
حزب و متشکل کردن مجموعه آن در اتحادیه های کارگری ) ، ایجاد وحدت وتعاون
میان طبقه کارگر وسایر طبقات وقشرهای زحمتکش ومترقی اجتماع ( در درجه اول
دهقانان ) ، وسرانجام سوق و رهبری این طبقات وقشرها به میدان مبارزه برضد
امپریالیسم وارتجاع است .
حزب توده ایران در سالیان پرفراز ونشیب زندگی خود از مراحل فراوانی گذشته
ودر تمام زمینه ها تکامل یافته است . بدیهیست که بر نامه کنونی حزب هم با
برنامه ای که در 7 مهر ماه 1320به وسیله جلسه موسسان حزب تصویب شد و بعدا
در مهرماه 1321در کنفرانس حزبی در تهران تکمیل گردید ، تفاوت هایی دارد .
این تفاوت ها هم در زمینه سیاسی وایدئولوژیک وهم در زمینه سازمانی به چشم
می خورد . ولی علی رغم این تفاوت ها از نخستین روز تاسیس حزب تاکنون حتی یک
لحظه هم حزب ما فراموش نکرده است که عرصه اساسی فعالیت آن ، طبقه کارگر
ایرانست .
در اولین برنامه حزب توده ایران مصوب کنگره حزبی (1323) حزب توده ایران این
گونه توصیف می شود :
"حزب توده ایران حزب طبقات زحمتکش یعنی کارگران و دهقانان ، روشنفکران
آزادیخواه و پیشه وران است " .
دومین برنامه حزب مصوب دومین کنگره حزبی نیز ، ( 1327 ) این اصل را به همان
شکل حفظ می کند . در طرح اساسنامه حزب توده ایران ، مصوب پلنوم هفتم (
پلنوم وسیع ) کمیته مرکزی و کنفرانس وحدت ، حزب توده ایران این گونه تعریف
می شود :
" حزب توده ایران ، سازمان سیاسی طبقه کارگر در سرتاسر ایران و عالی ترین
شکل سازمانی این طبقه است . حزب توده ایران اتحاد داوطلبانه مبارزین پیشرو
طبقات وقشرهای زحمتکش ایران ، کارگران ، دهقانان ، پیشه وران ، روشنفکران
وافرادی است که برنامه اش را می پذیرند، ودر راه تحقق آن گام بر می دارند .
"
در طرح اساسنامه تصریح می شود که :
" جهان بینی حزب توده ایران مارکسیسم – لنینیسم است و اصول تشکیلاتی وی از
این جهان بینی ناشی می شود . "
مقایسه تعریفی که از حزب توده ایران در سه برنامه و اساسنامه حزب ذکر شده ،
نمودار تکامل کیفی حزب توده ایران است . در همان حال که در طول دهه های
اخیر ، احزاب فراوان قارچ وار از زمین روییده و به سرعت نابود شده اند ،
حزب توده ایران علی رغم تمام مصایب وقربانی ها ، علی رغم فراز و نشیب ها ،
راه تکامل را طی کرده و بعد از هر شکست ، با قدرت عظیم تر ، در صحنه
مبارزات سیاسی ایران قدم نهاده است .
. . . . . . .. . . .
در اوان تاسیس حزب توده ایران حدود و ثغور بسیاری از مسائل سیاسی و
ایدئولوژیک روشن نبود . حزب تجربه کافی نداشت ، بر دانش مبارزه طبقه کارگر
یعنی مارکسیسم --- لنینیسم کاملا مسلط نبود ، در داخل حزب ، حتی در رهبری
آن ، عناصری با تمایلات وانگیزه های گوناگون شرکت داشتند . ولی با وجود
تمام این اشکالات ، حزب فراموش نکرد که رسالت اساسی تاریخی آن متشکل کردن
طبقه کارگر ایران و سوق دادن به میدان مبارزه اجتماعی است ، وحزب در این
راه به یک کامیابی بزرگ نایل شد . جلب آگاه ترین عناصر عناصر طبقه کارگر به
حزب وکمک به متشکل کردن طبقه کارگر ایران در اتحادیه های کارگری وتاسیس
شورای متحده مرکزی کارگران وزحمتکشان ایران بدون تردید یکی از بزرگترین
خدمات حزب ومقدمه ضرور واجتناب ناپذیر برای تمام فعالیت های آتی آن بوده
است .
اگر در سال های بعد در داخل حزب ورهبری آن به تدریج تمایلات خرده بورژوایی
و بورژوایی از یک طرف وتمایلات چپ روانه ومافوق انقلابی از طرف دیگر یکی
بعد از دیگری شکست خورد وطرد شد ، مهم ترین دلیل آن افزایش تاثیر طبقه
کارگر در داخل حزب وغلبه ایدئولوژی این طبقه بر ایدئولوژی غیر پرولتری است
.
. . . . . . . . .
ستایش مارکسیسم – لنینیسم کافی نیست . مارکسیسم – لنینیسم ایدئولوژی طبقه
کارگر است . سلاح مبارزه آنست . بهترین عرصه برای اشاعه اندیشه های
مارکسیستی – لنینیستی , عرصه کار وفعالیت طبقه کارگر ، و آماده ترین طبقه
برای پذیرفتن آن ، طبقه کارگرست . اگر پایه گذاران حزب توده ایران به
این نکته اساسی توجه نمی کردند ، اگر به میان طبقه کارگر نمی رفتند ، اگر
عرصه کار و فعالیت طبقه کارگر را میدان اصلی پخش اندیشه های مارکسیستی –
لنینیستی قرار نمی دادند ، مسلما تکامل کمی وکیفی حزب به این شکل ودر این
جهت انجام نمی شد وچه بسا تمایلات راست و* چپ * که آن روز در حزب به میزان
وسیع وجود داشت ، می توانست حزب را به جهت نادرست سوق دهد .
. . . . . . . .
حزب کمونیست ایران طی دوران فعالیت خود قدم هایی در راه نشر اصول مارکسیسم
– لنینیسم ، یعنی ایدئولوژی وسلاح نبرد پرولتاریا برداشت . ولی این قدم ها
کوتاه بود . کتب ونشریاتی که در این زمینه ، قبل از تاسیس حزب توده ایران
تالیف و ترجمه شد ، محدود بود . حزب کمونیست ایران هیچ گاه امکان نیافت که
مارکسیسم – لنینیسم یعنی پیشروترین ایدئولوژی عصرما را در مقیاس وسیع میان
توده های مردم اشاعه دهد . ولی حزب توده ایران در این راه قدم های اساسی
وبزرگ برداشت . متاسفانه شماره دقیقی از کتب سیاسی ، فلسفی ، واجتماعی که
به وسیله اعضاء حزب توده ایران تصنیف وتالیف وترجمه شده است در دست نیست ،
ولی بی شک شماره آن ها از صدها افزون است . حزب توده ایران با انتشار
این کتب ، اصول مارکسیسم – لنینیسم را به مقیاس وسیع در میان توده های مردم
ایران نشر داد وافق فکری تازه ای در برابر خلق ایران گشود . اعضا و
کادرهای حزب توده ایران در اعماق اجتماع ایران راه یافتند ودر همه جا صدای
حزب توده یعنی صدای ترقی ، آزادی وسعادت ایران را به گوش توده های مردم
رساندند . شماره روزنامه هایی که ما در طول این سال ها منتشر کرده ایم از
صد افزون است . حزب توده ایران کارخود را با روزنامه * سیاست * وسپس * رهبر
* آغاز کرد . ولی دامنه فعالیت مطبوعاتی حزب با سرعت بسط یافت . ما دردوران
مخفی یعنی در سال 1332 بیش از 60 روزنامه در سراسر ایران منتشر می کردیم یا
به انتشار آن ها کمک می نمودیم . ناشرین این روزنامه ها ، کمیته حزبی ،
اتحادیه ها و سازمان های گوناگون کارگران ، دهقانان ، زنان ، جوانان ،
اصناف ، معلمین ، پیشه وران ، وغیره بودند . در سال 1332 تنها در تهران بیش
از 20روزنامه ومجله حزبی مخفی وعلنی از طرف حزب ما منتشر می شد . روزنامه *
به سوی آینده * روزنامه علنی حزب ما پرتیراژترین روزنامه یومیه صیح ایران
بود .
مطبوعات حزب توده ایران نه تنها از نظر محتوی سیاسی بلکه حتی از نظر شکل
ونحوه بیان مطالب نیز تحولی در مطبوعات ایران بوجود آورد . بسیاری از لغات
سیاسی واجتماعی که امروز مورد استعمال توده های مردم ومطبوعات ایرانست ، به
وسیله حزب توده ایران استعمال و مرسوم شده است
.
خدمات حزب توده ایران در زمینه ادبی ، هنری ، وفرهنگی نیز خطیرست
. برای نخستین بار مجله مردم بخشی از صفحات خود را به آثار وترجمه های ادبی
، اختصاص داد . سپس مردم هفتگی ، روزنامه سوگند ، شیوه وهفته نامه های پیک
صلح وستاره صلح ، راه آن را ادامه دادند . بسیاری از نویسندگان وشاعران
معروف امروز ایران ، پروردگان وفرزندان حزب توده ایرانند . بعضی از آن ها
امروز از دامن مادر خود یعنی حزب توده ایران دورند ، ولی از آثار آن ها
خواه نظم وخواه نثر ، صدای دلنواز آشنا شنیده می شود . مطمئنیم که این دوری
دیر پا نیست وفرزندان شرافتمند حزب ما بعد از یک دوره دوری به آغوش مادر
خویش باز خواهند گشت . برای آن ها که سالم وشریف مانده اند جزحزب توده
ایران پناهگاهی نیست .
یکی دیگر از خدمات بزرگ فرهنگی وهنری حزب توده ایران ، تاسیس تئاتر به
مفهوم امروزی آن در ایرانست
. خدمات وزحمات عبدالحسین نوشین عضو کمیته مرکزی حزب توده ایران وهنرمند
بزرگ وعا لیقدر کشور ما ، در تاسیس تئاترهای فردوسی وسعدی وروی صحنه آوردن
نمایشنامه های معروف ، وتهیه یک کادر هنری ورزیده فراموش نشدنی است . این
امریست که حتی سرسخت ترین دشمنان حزب توده ایران نیز قادر به انکار آن
نیستند .
آنچه در باره خدمات حزب توده ایران گفته شد ، فقط مجملی است از یک کتاب
بزرگ ، فقط مصرعی است از یک قصیده ...
. . . . . . . .
حزب توده ایران یک حزب انقلابی
حزب توده ایران یک حزب انقلابی است ، رفرمیسم را محکوم می کند ، هرگز به
دنبال سیاست رفرمیستی نرفته است ونخواهد رفت . سرتا پای حیات حزب ما حاکی
از این معنی است . حزب توده ایران هوادار تحول عمقی جامعه ایران از راه یک
انقلاب اجتماعی است . ومعتقد است که تا این تحول انجام نشود ، از راه رفرم
های نیم بند وسطحی هرگز تکامل سریع وهمه جانبه جامعه ما تامین نخواهد شد .
در سال های اخیر گروهی پیدا شده اند که به حزب ما برچسب رفرمیسم می زنند .
خود آن هم به خوبی می دانند که این اتهام نارواست . ولی آن ها اتهام
رفرمیسم به حزب توده ایران را لازم دارند تا خط مشی غیر مارکسیستی
وبلانکیستی خود را بپوشانند .
ما با رفرمیسم مخالفیم ، ولی با رفرم مخالف نیستیم . رفرم های طبقات حاکمه
، از جمله طبقه حاکمه ایران ، نشانه ای از عقب نشینی آن در برابر مبارزه
ومقاومت توده های مردم است . ما حق نداریم دشمن طبقاتی را از عقب نشینی منع
کنیم . بالعکس موظفیم که از هر عقب نشینی دشمن طبقاتی به منظور تشدید
مبارزه مردم ، به منظور بازهم عقب نشاندن آن وسرانجام به منظور واژگون
کردنش استفاده کنیم .
انقلابی بودن به حرف نیست . هرکس بیشتر دشنام دهد ، بیشتر مشت به زمین
بکوبد ، بیشتر از توپ وتفنگ ، قیام مسلح و جنگ های پارتیزانی صحبت کند ،
انقلابی نیست . آن ها که در عالم تخیلات وفانتزی ها زندگی می کنند وآرزوها
وهوس های خود را به عنوان شعارهای مبارزه به مردم تحویل می دهند ، بخواهند
یا نخواهند ، به انقلاب خدمت نمی کنند ، به گمراه کردن مردم کمک می کنند .
حزب توده ایران به سنت های سوسیال دموکرات های انقلابی ایران ، حزب کمونیست
ایران وجنبش های ترقی خواهانه ای که مانند خط قرمزی در سرتاسر تاریخ میهن
ما دیده می شود وفادار خواهد ماند . هرگونه عدول از این راه در حکم مرگ حزب
ما به عنوان یک جنبش انقلابی است . در عین حال با تمام قوا با هرگونه
انقلابی گری و آوانتوریسم مبارزه خواهد کرد . فقط از راه مبارزه در هر دو
جهت است که می توان تکامل انقلابی حزب را حفظ وتامین کرد .
. . . . . . . . .
حزب توده ایران و اشتباهات آن
حزب ما مانند هر حزب سیاسی دیگر در طول حیات سیاسی خویش خالی از اشتباه
ونقص نبوده است . آن ها که با تکیه براین اشتباه یا آن اشتباه حزب می کوشند
مجموعه فعالیت سیاسی آن را محکوم کنند یا مشتبه اند یا مغرض .
مجموعه فعالیت سیاسی حزب در هر دوره در جلسات کمیته مرکزی آن مورد بحث و
مداقه قرار گرفته است . کمیته مرکزی ارزیابی خود را در تمام موارد ضمن
اسناد رسمی نشر داده است . در هر جا که اشتباه یا نقصی وجود داشته ، با
کمال وضوح متذکر گردیده وراه رفع اشتباه یا نقص را نشان داده است .
کسانی که روی اشتباهات ما انگشت می گذارند ، غالبا آن ها هستند که خود در
جریان مبارزه سیاسی مرتکب اشتباهات وخطاهای بسیار فاحش گردیده ولی حتی یک
بار حاضر نشده اند ولو به تلویح ، آن ها را به گردن بگیرند .
حزب ما در گذشته اشتباهاتی داشته است ، در آینده هم بی شک خواهد داشت ، فقط
سفهای سیاسی هستند که می توانند مدعی شوند از اشتباه مصونند . کسی که کار
سیاسی می کند ، اشباه هم می کند . اشتباه کردن گناه نیست . ندیدن اشتباه ،
ادامه اشتباه ، یا تجدید اشتباه ، گناهست .
. . . . . . . . .
مقاله " حزب توده ایران ، ضرورت تاریخی میهن ما " قسمت هایی از دومقاله
بلند است که اولی
در شماره ی ویژه بهار 1340
و دومی در شماره تابستان 1345 فصل نامه دنیا
،
نشریه
سیاسی و تئوریک کمیته مرکزی حزب توده ایران چاپ شده است .
سرچشمه نوشتار
: اسناد و دید گاه ها ( حزب توده ایران از آغاز پیدائی تا انقلاب بهمن 1357
) است که حزب توده ایران به مناسبت چهل سالگی تاسیس حزب آن را در سال
1360منتشر نمود
مطلب
را به بالاترین بفرستید:
مطلب را به آزادگی بفرستید:
بازگشت به صفحه نخست
