|
نویدنو 12/11/1400
چاپ مطلب
آیا اعتراضات قزاقستان قابل پیش بینی بود؟
یک پیمایش آکادمیک پریشانی پیش ازهمه‌گیری درقزاقستان را نشان می‌دهد
نویسندگان: گراردتوآل، جان اولافلین، مارلن لاروئل
ترجمه: هاتف رحمانی
اعتراضات خشونت‌بار اخیر در قزاقستان، با وجود
خروج اخیر
نیروهای مداخله تحت رهبری روسیه هنوز طنین انداز است. اکنون آشکاراست
که این اعتراض‌ها پدیده منحصر یک پارچه‌ای نبودند. اعتراض‌ها
بیشترآبشاری از رخ‌دادهای درهم پیچیده‌ای بودند که با اعتراض‌های مردمی
منطقه‌ای آغاز شد، و بعد به صورت خود به خودی در تمام شهرهای بزرگ
گسترش یافت، و در آلماتی به خشونتی غیرعادی و اقدام به کودتایی ظاهرا
شکست خورده از سوی عناصری از نخبگان ناراضی اطراف نورسلطان نظربایف
رئیس جمهور پیشین ختم شد.
رخ‌دادهای اعتراضی، بدون شعارهای متحدکننده یا ساختارهای هماهنگ ملی به
لحاظ جغرافیایی پراکنده بودند، و خشونت تنها در محل‌های معین ، به صورت
برجسته تر زمانی که نیروهای جنایت سازمان‌یافته کنترل اعتراض‌های
آلماتی را دردست گرفتند پدیدارشد. قاسم جومارت توقایف رئیس‌جمهور
قزاقستان ادعا کرد دست‌های پنهان بازیگران بی نام، ازجمله اسلامگراها
را می‌بیند و معترضان را "تروریست" خواند. به دست آوردن تصویر کاملی از
رخ‌دادهای اعتراضی و جغرافی آن‌ها، وارتباط‌ها بین اعتراض‌های خیابانی
و کودتای منصوب به قصر زمان زیادی می‌برد. اما آیا بزرگ‌ترین آشوب
مدنی در تاریخ قزاقستان مستقل واقعا غیرقابل پیش بینی بود؟ پژوهش ما
نشان می‌دهد نه.
ما درست قبل ازهمه‌گیری ویروس کرونا یکی ازآخرین پیمایش‌های چهره به
چهره را در قزاقستان سازماندهی کردیم. این نمونۀ پیمایش با 1200
پاسخ‌گوی بزرگسال به نمایندگی ازسراسرکشور توسط یک شرکت نظرسنجی برجستۀ
ملی بین ماه‌های دسامبر 2019 و ژانویه سال 2020برگزار شد. پیمایش بخشی
از
یک پروژه بزرگ پژوهش درباره گرایش‌های ژئوپلیتیکی درکشورهای منتخب
همسایه فدراسیون روسیه بود، و پژوهش پیمایش درارمنستان، بلاروس،
مولداوی، گرجستان و اکرایین و نیز برخی سرزمین‌های مورد مناقشه جدا شده
را دربر می‌گرفت. بسیاری از پرسش‌هایی که ما مطرح کردیم درتمام محل‌ها
همانند بود به نحوی که مقایسه گرایش‌ها درتمام کشورها امکان پذیراست.
پیمایش ما تقریبا زمانی که همه‌گیری جهانی ضربه زد، و نظرسنجی رو دررو
دیگرامکان پذیر نبود تکمیل شده بود. پس از اتمام پژوهش پیمایشی ما
بلاروس و اکنون قزاقستان تحول سیاسی قابل توجهی را تجربه کرده اند. آیا
از یافته‌های پژوهش ما بیان آن‌که احتمال آشفتگی در بلاروس و بعد
درقزاقستان وجود داشت امکان‌پذیراست؟ دقیقا نه: هیچ پیمایشی گوی بلورین
نمایش آینده نیست. اما داده‌های ما نارضایتی قابل توجهی را در میان
شهروندان قزاقستان حتی قبل از آن‌که همه‌گیری زندگی عادی را مختل کند
نشان می‌دهد. در زیر به پنج شاخص این نگرانی‌ها می‌پردازیم.
1.
موضوع
های اقتصادی مورد ذکرترین مشکل بودند
پیمایش ما از پاسخ‌گویان خواست تا سه مشکل بزرگ قزاقستان را به ترتیب
اولویت بنویسند. پرسش ما پرسشی گسترده بود از این رو ما باید پاسخ‌ها
را پس از دریافت آن‌ها دراقلامی طبقه بندی می‌کردیم. ما (پاسخ‌ها) را
با استفاده ازچهارمقوله از هم جدا کردیم: مشکلات مربوط به اقتصاد،
مشکلات مربوط به حقوق سیاسی و مسائل قومی، مشکلات در رابطه با خدمات
دولتی و مشکلات در رابطه با فساد. این تحقیق به ما اجازه داد تا
مشکلاتی را که بیشتر گفته شده بودند و نیز مشکلی را که بارها لیست شده
بود به عنوان مشکل نمره یک در قزاقستان بشناسیم. ما دریافتیم که مشکلات
اقتصادی( بیکاری، تورم، و دستمزدهای پایین) بیشترین بیان شده‌ها
هستند. برای کل نمونه گیری، 94 درصد نمونه نشان می‌داد که این نگرانی
در راس سه نگرانی برجسته آن‌ها قرار دارد، این نسبت در نمونه گیری شهر
آلماتی به 99 درصد می‌رسید.
2.
فساد با فاصله کم پشت سر ، و برای مناطق جغرافیایی معینی ویژه بود
تحلیل‌گران بسیاری از اوقات با قزاقستان صرفا به‌عنوان یک فضای
یک‌پارچه رفتار می‌کنند، درحالی‌که این کشوربزرگ درپیوند گسترده با
خصوصیات اقتصادی و تمرکزهای ملیتی مناطق بسیارمتمایزی دارد. برعکس
پیمایش‌های دیگری که ما درکشورهای پساشوروی انجام دادیم، تفاوت‌های
جمعیتی به اندازه داده‌های قزاقستان اشکار نیستند. مثلا پیمایش
دربلاروس تفاوت‌های دراماتیکی را درانتخاب‌های سیاسی درمیان گروه‌های
سنی نشان می‌داد. این الگوی منطقه‌ای حائزاهمیت است چون اعتراض‌های
اخیر در منطقۀ سرشار از نفت و گاز قزاقستان غربی، پیش از انتقال آن به
آلماتی پایتخت سابق و بزرگ‌ترین شهرکشور، وجاهای دیگرآغازشد. در بررسی
پرسش از مشکل منطقه‌ای، دریافتیم که فساد در دو منطقه درسراسر قزاقستان
– شمال، شامل نورسلطان پایتخت، و جنوب و هم پیوند با مشکلات اقتصادی
درغرب- به عنوان مشکل نمره یک فهرست شده است. روی‌هم رفته 49 درصد از
نمونه‌گیری‌ها فساد را به‌عنوان یکی از سه مشکل بزرگ ذکر کرده
بودند(برای درک جزئیات مشکلات منطقه‌ای نمودار را مشاهده کنید).
3.
نارضایی گسترده ای از خدمات عمومی وجود داشت، که به اندازه نارضایی از
حقوق سیاسی نبود
ناخشنودی شدیدی از کیفیت خدمات دولتی ( بهداشت، مقرری، دسترس پذیری
آموزش و پرورش و قیمت‌ها، مستمری‌های کم) نیز وجود داشت که با 62 درصد
به‌عنوان یک مشکل فهرست شد. اما، در یک سوم ازنمونه به حقوق سیاسی و
موضوع‌های قومی دراشکال مختلف آن توجه زیادی وجود نداشت. حقوق سیاسی و
موضوعات قومی نگرانی بر سرانتخابات آزاد، ادعاهای مالکیتی، برابری جنسی
و تبعیض قومی را دربر می‌گیرد. این به معنی آن نیست که این موضوع‌ها
برای مردم اهمیتی نداشتند، بلکه درخط مقدم نگرانی‌های روزمره آن‌ها
قرارنداشتند. پاسخ‌گویان در آلماتی درنام بردن از مشکلات سیاسی و قومی
باورپذیرتر ازجاهای دیگردرکشوربودند.
4.
تنها
یک سوم قزاقستانی ها سیستم سیاسی را بهترین سیستم می‌دیدند
در
پاسخ به پرسشی که چه سیستمی می‌تواند بهترین سیستم سیاسی برای قزاقستان
باشد، تنها 36.9 درصد سیستم کنونی قزاقستان را انتخاب کردند، در
حالی‌که 25 درصد سیستم شوروی را انتخاب کردند. تعداد معتدل‌تری
سیستم‌های دموکراتیک غربی ( حدود 14 درصد) و کمتر از 6 درصد سیستم
سیاسی کنونی روسیه را ترجیح می‌دادند. تحلیل‌های جمعیتی نشان داد که
افراد فقیرتر و کم تحصیل کرده متمایل به ترجیح سیستم شوروی بودند. این
ترجیح تقریبا یک سومی سیستم شوروی با ترجیح آن در بلاروس هماننداست،
اما حمایت از سیستم سیاسی کشوری (درقزاقستان) به صورت قابل توجهی از
حمایت (ازسیستم سیاسی کشوری) در بلاروس (تنها 15 درصد) که در آن‌جا
ترجیح سیستم دموکراتیک غربی 32 درصد بود بیشتراست.
5.
اعتماد به ریاست جمهوری پایین بود
نظرسنجی کم‌تراز یک سال پس از کناره گیری نظربایف از ریاست‌جمهوری، که
از سال 1991 آن مقام را اشغال کرده بود و واگذاری کنترل رسمی به توقایف
رئیس‌جمهورکنونی انجام شد. ما برای مقابله با تمایل آرزومندانه اجتماعی
از یک فن نظرسنجی معروف به لیست آزمون برای بررسی اعتماد شهروندان به
رئیس‌جمهورشان استفاده کردیم. این شیوه غیرمستقیمِ پرسیدن در بارۀ
اعتماد است: لیستی از نهادها( بدون ذکرهیچ نامی) ارائه می‌شود، پاسخ
گویان نشان می‌دهندچقدر اعتماد دارند. با عوض کردن تصادفی ریاست‌جمهوری
در لیست‌های نهادها، می‌توانیم اعتمادعمومی به ریاست‌جمهوری را برآورد
کنیم. نتایج به ویژه پایین بود: میانگین کلی 24.3 درصد به رئیس
جمهوراعتماد داشتند، و در مناطق غربی سطح اعتماد صفر درصد بود.
دیگردرصدهای منطقه ای شمال( شامل نورسلطان) 17.7، شهرآلماتی 25.9، شرق
مرکز19.6 و جنوب 52.4 درصد بود. ما درست قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری
و اعتراض‌های توده‌ای متعاقب آن در
بلاروس با استفاده از همان قالب پرسش، سطح‌های اعتماد پایین
همانندی را به رهبری سیاسی دربلاروس نیز دریافتیم.
اعتراض‌های سیاسی شبیه آزمون‌های علمی نیستند، که (درآن‌ها) وقتی عناصر
معینی ترکیب می‌شوند نتایج قابل پیش بینی هستند. همۀ رخ‌دادهای خاص،
شرایط محلی، ارتباطات، سازمان و رهبری در فراهم آوردن جرقه اولیه و
انتشار و حرکت بعدی اهمیت دارند. با این‌حال، زمینۀ تمایل شکل گرفته با
بدترشدن شرایط اقتصادی و تجربه روزانه از خدمات دولتی و فساد نقش بزرگی
دارند. انتقال ریاست‌جمهوری سال 2019 در قزاقستان با افزایش قابل توجه
اعتراضات سیاسی در آن سال، قبل از ضربه همه‌گیری ویروس کرونا هم زمان
شد. فقط دربلاروس، شرایط برای اعتراضات ضد دولتی پخته شده بود.
درحالی‌که نتیجه تاکید کنترل از سوی مرکز استبدادی در هر دو کشوربود،
اما گرایش‌هایی که دقیقا اعتراض‌ها را شعله ورکرد- با فرض آن‌که
بالارفتن قیمت های گاز مایع جرقۀ اولیه را فراهم کرد- احتمالا از بین
نرفته اند.
****
جان
اولافلین،استاد
ممتاز در دانشگاهکلورادو دربولدر،جغرافی دان سیاسی با علاقه پژوهشی
درپیآمدهای انسانی تغییر آب و هوا در صحرای افریقا وجهت یابی
ژئوپلیتیک مردم در کشورهای پسا شوروی است.
مارلن
لاروئل،
استادپژوهش امور بین المللی و علوم سیاسی، مدیر موسسه مطالعات اروپایی،
روسی و اوراسیایی در دانشگاه جورج واشنگتن، به عنوان مدیر برنامه آسیای
مرکزی آن است.
جرارد
توآل،
استاد دانشکده امور عمومی و بین المللی در اردوهای آموزشی ویرجینیا در
آرلینگتون، یک جغرافی دان سیاسی و نویسنده "خارج نزدیک: پوتین، غرب
وستیزه برای اکرایین و قفقاز" ( انتشارات دانشگاه اکسفورد، 2019) است.
https://globalvoices.org/2022/01/20/were-the-kazakhstani-protests-predictable/
|
