دو الگوی رفتار در جریانات اجتماعی

نویدنو:11/9/1385

 دو الگوی رفتار در جریانات اجتماعی

احسان طبری

تجربه های انبوه گرد آمده در مبارزات اجتماعی نشان می دهد که در جریان این مبارزات نمونه ی دو الگوی رفتار دیده می شود که یکی از آن ها مبتنی بر فرد گرایی و نتیجه تأثیر محیط بورژوایی و خورده بورژوایی و روش های مربوط به نظام ارباب_رعیتی و پدر سالاری با شیوه های خاص لومپن پرولتاریا است و دیگری مبتنی بر جمع گرایی و نمودار پیدایش شیوه ها و موازین اجتماعی نوین انقلابی پرولتاری است.

شناخت این دو الگو، مبارزه با اولی و تقویت دومی، تربیت مکرر در مکرر مبارزان در روح شیوه جمعی پرولتاری برای پیشرفت و پیروزی جنبش انقلابی اهمیت درجه اول و حیاتی دارد. لذا مقصود ما از سخن در این باره ورود در یک مبحث تجریدی ـ فلسفی نیست، بلکه سخن درباره ی چیزی است که با عمل روزمره پیوند دارد.

به اختصار درباره ی هر یک توضیح می دهیم:

الف) الگوی اول

در الگوی اول هدف و یا حداقل هدف عمده رفتار عبارتست از نیل به موفقیت های شخصی و تأمین منافع و اغراض خصوصی و ذهنی خود و یاران خود.

در این الگو، فردی که در درون جنبش اجتماعی و انقلابی علیرغم قبول کلی و لفظی اصول و موازین درست، در عمل به دنبال هدف های شخصی است (مقام، شهرت، انتقام جویی و غلبه بر رقیب و کسب منافع و امتیازات دیگر مادی و معنوی به سود شخص خود، پیش بردن نظریات ذهنی و شخصی و غیره)، هر نوع اسلوب، هر نوع وسیله، هر نوع افزاری را اعم از آن که موافق واقعیت، اصول جهان بینی انقلابی، موازین سازمانی و موازین اخلاق اجتماعی باشد یا نباشد، فقط به شرط آن که مؤثر و کارا قرار گیرد، یعنی به اصطلاح به شکل "پراگماتیک" به شخصی که آن را به کار می بندد سود رساند و او را به هدف نزدیک کند، مجاز می شمرد. لذا سیاست بازی، دسته بندی، حسابگری، دسیسه کاری، مرید پروری، پیشوا منشی، کارچاق کنی، توسل به جعل و دروغ و سفسطه و جهل، روش های تطمیع و تهدید، زور گویی وقلدری، سالوسی، افتراء زنی، بی انضباطی، سازمان شکنی، تفرقه افکنی، هو و جنجال و غیره و غیره، همه و همه در جایی که سودمند شمرده شود، بی پروا به کار می رود. البته در جریانات انقلابی، به کار گیرنده این اسالیب در صورتی که از جهان بینی و موازین حزب پرولتاری با خبر باشد، غالبا دقت دارد که آن ها را در زیر ساتری از تظاهرات صوری اصولی سازمانی پنهان کند و اغراض و هدف های واقعی خود را مخفی نگاه دارد و هر گاه که این اغراض  و هدف ها از پرده به در افتاد، وجود آن ها را انکار نماید و حتی آن را به افشا کننده نسبت دهد، ولی همه این ها مانع از آن نیست که در عمل، در واقعیت، آن اسالیب را برای آن اغراض نادرست به کار بندد. حتی برخی اسلوب هایی که در دیپلماسی یا در امور نظامی و امنیتی مجاز است و در نبرد با دشمن طبقاتی کاربرد آن ها به مثابه وسیله گاه ناگزیر می شود، وقتی به مثابه اسلوب و زندگی حزبی به کار می رود ثمراتی به کلی منفی به بار می آورد.

طبیعی است که این هدف ها و این اسالیب، مشاجره و منازعه مخرب را جانشین مبارزه سالم اجتماعی و پیکار سازنده اصولی می کند و تکامل سالم حزب را مسخ می نماید و موجد عوارض و نا به هنجاری های فراوان است و سر انجام زیان های خانه خراب کن به بار می آورد. تجربه های فراوان جنبش انقلابی در ایران بارها این درس عبرت انگیز را داده است که نتیجه واقعی این انگیزه ها و اسلوب ها صرف نظر از آن که حاملان آن خواسته باشند یا نه، به طور عینی و نا چار شکست حزب ونهضت است.

ب) الگوی دوم

در الگوی دوم هدف و محور اساسی رفتار عبارت است از تأمین موفقیت جمع (حزب و نهضت و جامعه ی زحمت کش) و حساب شخصی در کار نیست و اگر حسابی هم باشد حد اکثر از این طریق است که پیروزی آرمان های انقلابی جمع شرایطی ایجاد می کند که سر انجام و به ناگزیر مبارز معین نیز از آن برخوردار می شود یعنی به عبارت دیگر جستجوی موفقیت خود در پرتوی موفقیت عمومی، جستجوی موفقیت خود از راه کار و مبارزه و روش خلاق و اصولی و انقلابی.

در این الگو، فردی که انگیزه ها و حساب های ذهنی محرک وی نیست، بلکه هدف های انقلابی را دنبال می کند، برای نیل به این هدف ها به سبک ها و اسلوب ها و افزار های مشکوک ضد حقیقت، ضد اصولی، ضد سازمانی، ضد اجتماعی نیز نیازی ندارد. مارکس می گوید: "هدفی که برای اجرایش وسایل نادرست ضرور باشد، هدف درستی نیست" (کلیات مارکس و انگلس، جلد 1، ص 65) مارکسیست ها برخورد پراگماتیک به شیوه های عمل را رد می کنند و به هیچ وجه طرفدار نظریه ژزوئیتی و ماکیاولیستی "هدف ها توجیه کننده وسیله ها هستند" نمی باشند. این خود بحث فلسفی بزرگی است که ما در این جا تنها به اشاره ای اکتفا می کنیم.

اما آیا جز آن اسلوب های کلاسیک زورگویانه و سیاست بازانه که طی هزاران سال جامعه طبقاتی جُنگ ضخیمی از آن فراهم آمده، سبک دیگری برای مبارزه و عمل اجتماعی وجود دارد؟ گاه دیده می شود که اشخاص حتی برای نیات و هدف های اصولی، به شکل پراگماتیک، استفاده از این جُنگ فرتوت زور و فریب را سودمند می شمرند. این گمراهی هر اندازه هم که صادقانه باشد، اشتباه بزرگی است. مبارز انقلابی پرولتاریا اسالیب به کلی دیگری را به وجود آورده است که متناسب با هدف های اوست مانند: تحلیل علمی پدیده ها و استخراج شعار های دور و نزد یک عمل از این تحلیل، طرح صریح معضلات و افشاگری، استقرار تناسب صحیح بین واقع گرایی و آرمان گرایی، بین نرمش تاکتیکی و استواری اصولی، بسیج نیرو ها در زیر شعار های درست و انگیزش آن به سوی نبرد، نو آوری های جسورانه در اسلوب تفکر و عمل انقلابی، یافتن سمت عمده عمل و وظیفه عمده لحظه، نو آوری های جسورانه در اسلوب تفکر و عمل انقلابی، مراعات اکید مواضع تشکیلاتی ( سانترالیسم دموکراتیک و رهبری جمعی)، موازین اخلاق و رفتار سالم اجتماعی (مانند صداقت، شجاعت، انسان دوستی و هم بستگی)، مبارزه اصولی صریح و پیگیر در چارچوب موازین مسلکی و سازمانی به قصد نیل به مواضع درست تر و وحدت عمیق تر، فساد ناپذیری و سازش ناپذیری در قبال دشمنان طبقاطی و مخالفان ایده ئولوژیک و سازمانی پرولتاریا.

خردمندی این الگوی دوم انقلابی در آن است که اولا حتما (گرچه البته طی نبردی سر سخت و طولانی) به پیروزی ریشه داری منجر می شود؛ ثانیا محیط خلاق و عمل و مبارزه ایجاد می کند؛ ثالثا سازنده و افزاینده حیثیت و اعتبار است و لذا به سود همگان تمام می گردد. تمام عمل حیاتی لنین مظهر زنده عمل موافق این الگو است. او در تمام جریان پیکار کبیر خود از انگیزه ذهنی و شخصی بری بود و به شیوه ها و اسالیب آلوده و مشکوک دست نیازید.

نتیجه می گیریم: موافق تجربه های فراوان، نبرد در راه استقرار موازین و رفتار اصولی و انقلابی و اسلوب های مربوط به آن یک نبرد درجه دوم نیست. خرافه بزرگ، قوی و ریشه داری وجود دارد به نام "زرنگی" که معنای واقعی آن قبول اسالیب دیپلماسی و زورگویی بورژوا ـ فئودالی در راه انگیزه ها و هدف های شخصی به جای ارمان پرستی انقلابی و عمل بر اساس موازین درست، اصولی و سازمانی و اجتماعی است. این خرافه را به ویژه عناصر خورده بورژوازی و به طور کلی عناصر غیر پرولتاری جوامع عقب مانده با خود به داخل جنبش انقلابی نیز می آورند و به تدریج آن را می پوسانند. این مسئله ایست که اندرز گویی نمی تواند این درد اجتماعی را چاره کند ولی روشنگری تئوریک در این مسائل، بنا به قاعده تبدیل اندیشه به نیروی مادی، همراه با پیدایش شرایط مساعد ترعینی، قادر است بیش از پیش به نضج و تبلور روحیات اصولی سالم در جنبش مدد رساند.

**

ا.کوشیار

(از نام های مستعار رفیق احسان طبری)

***

نقل از دنیا

شماره هشتم سال 1353

منبع: انجمن دوستداران احسان طبری

بازگشت به صفحه نخست