نویدنو 12/12/1392

نویدنو  12/12/1392 

 

سوسیالیسم دمکراتیک، پیشینه و ماهیت آن

 

با تغییرات پر شتاب درجهان معاصر، بحث و برخوردهای نظری درصفوف جنبش های ترقی خواه و چپ، به ویژه جنبش کارگری وکمونیستی، وارد دوری تازه و تامل برانگیز شده است. گرچه چنین رویارویی های علمی و تئوریک ضرور و روشنگرانه هنوز به لحاظ تاریخی مراحل نخستین خود را طی می کند، ولی نمی توان چشم امید به آن نداشت! این مباحث خود زائیده اوضاع مشخص تاریخی است که مادر آن قرارداریم، به بیان دقیق تر، مبارزان راه آینده در پویه قانونمند تاریخ برای پیمودن مسیر پرپیچ و خم تکامل و گشودن درب ها و زدودن غبار پندارهای باطل به ژرفکاوی علمی و غنا بخشیدن به تئوری انقلابی نیازمندند، زیرا به قول لنین، بدون تئوری انقلابی جنبش انقلابی نمی تواند وجود داشته باشد.

جامعه جوان و تشنه حقیقت کنونی ایران از این قاعده مستثنی نبوده و نیست و به همین دلیل همه آن مباحث فکری-فلسفی که درسطح جهان مطرح است در میهن ما بازتاب داشته و بحث های نظری مذکور با توجه به سطح تکامل جامعه و درجه رشد پایه های علمی و اجتماعی درمیان نیروهای مترقی و چپ جریان دارد. یکی از مباحث اصلی یی که درمیهن ما درلحظه کنونی بدان اهمیت داده و پیرامون آن بحث و برخورد نظری وجود دارد، تعریف و یا باز تعریف پاره ای از شالوده های تئوری انقلابی و جهان بینی مارکسیستی-لنینیستی، مفاهیمی چون مبارزه طبقاتی، انقلاب اجتماعی، مفهوم دولت، دمکراسی و جز اینها است. دراین مقاله برآن نیستیم که به همه این مسایل پرداخته و جزء به جزء مقولات و مفاهیم مورد بحث را شکافته و ازدیدگاه جهان بینی علمی توضیح دهیم. حزب مابه موقع خود و با تشخیص اوضاع درارتباط با مباحث عمده تئوریک نظرات خود را بیان داشته و درآینده نیز بیان خواهد داشت. دراینجا کوشش ما، توضیح مختصری درباره مفهوم یک شبه تئوری به نام سوسیالیسم دمکراتیک و پیشینه و مضمون آن است، زیرا گروهی از نیروها و سازمان های چپ و ترقی خواه کشورما این شبه تئوری را چون دارویی معجزه گر برای جنبش کارگری ایران توصیه می کنند و به زعم خود آن را مبنای عمل و اندشه قرار داده اند. متاسفانه آن چنان که از نوشته ها و اظهارات رسمی این جریانات و شخصیت ها می توان دید، عدم آشنایی کافی و ضرور از پیشنیه و محتوی شبه تئوری“ سوسیالیسم دمکراتیک ”است. پاره ای از سازمان ها شکل گیری و پیدایش این تئوری را به فروپاشی اتحاد شوری و مسایل حاد تئوریک ناشی از آن مرتبط می کنند و درذهن خویش برای آن پوشش و ظاهری ”نو“ و ”مدرن“ می تراشند. درحالیکه واقعیت چنین نیست.

پیدایش ”سوسیالیسم دمکراتیک“ به هیچ روی محصول فروپاشی اتحاد شوروی نیست، و این شبه تئوری به دوران اولیه تکامل مارکسیسم و پدر تجدید نظر طلبی دراندیشه های سوسیالیسم علمی، یعنی ادوارد برنشتاین، تعلق دارد.

برنشتاین درمقابله با مارکس و انگلس، با نفی مبارزه طبقاتی، بر آن بود که سوسیالیسم بیشتر نیازمند ایمان و اعتقاد اخلاقی است تا ضرورت نفی و نابودی سرمایه داری. به اعتقاد او مبارزه طبقاتی درجوامع سرمایه داری به دلیل پیچیدگی ها و فرآیند بغرنج ساختاری و تاریخی روبه کاهش گذاشته و نوعی“دولت دمکراتیک“ درآن مستقر شده و می شود. طبق این نظریه، مبارزات طبقاتی درکشورها و جوامع سرمایه داری هر چه بیشتر کم رنگ شده و تاریخ می تواند فارغ از تضاد به نحو تکاملی پیش برود و درنتیجه مبارزه طبقاتی و انقلاب اجتماعی پایه علمی ندارد!!!

این گونه نظرات دردهه شصت و هفتاد سده بیستم از سوی جریانات رفورمیست نظیر حزب کارگر انگلستان و برخی احزاب سوسیال دمکرات اروپا بسط و گسترش یافت. نظریه پردازان این احزاب چنین عنوان می کردند که قوانین سرمایه داری تحت تاثیر نهادهایی چون دولت رفاه و اتحادیه ها، ماهیت و طبیعت خود را دگرگون کرده و درنتیجه سرمایه داری به دولت رفاه عمومی بدل شده است، که همان تئوری دمکراتیزه شدن سرمایه داری است، و بنابراین مبارزه طبقاتی موضوعیت خود را ازدست داده و سرمایه داری دریک فرآیند مسالمت آمیز و به طور طبیعی با کمک سرمایه داران به سوسیالیسم فرا خواهد رویید!

تمام جریانات مدافع چنین دیدگاهی خود را ”سوسیالیسم دمکراتیک“ نامیده و می نامند. آنها مدعی هستند که دمکراسی فراطبقاتی است و همین دمکراسی فراطبقاتی درکشورهای سرمایه داری آن چنان رشد و گسترش یافته که ”دولت دمکراتیک مدرن“ با حضور همه طبقات، منافع کل جامعه را نمایندگی می کند. لذا اندیشه های مارکس، انگلس و لنین درخصوص ماشین دولتی بورژوازی و ضرورت مبارزه طبقاتی دیگر اعتبار خود را از دست داده است! “ سوسیالیسم دمکراتیک“ چه دردهه شصت و هفتاد سده بیستم و چه درسده بیست و یکم تاکید کرده و می کند که دولت درجوامع امروزی سرمایه داری ماهیت طبقاتی ندارد.

چنین است پیشنیه و ماهیت شبه تئوری ”سوسیالیسم دمکراتیک“ به شکل فشرده. درمیهن ما نیز این نظرات، البته با انگیزه های متفاوت، طی چند دهه گذشته حضور داشته است. کافی است به سرانجام جریاناتی همچون نیروی سوم خلیل ملکی و نقش آنها درحوادث سیاسی کشور نظری افکنده شود تا ماهیت و خصلت شبه تئوری“سوسیالیسم دمکراتیک“ درشرایط جامعه ایران روشن گردد. مگر عمل معیار حقیقت نیست؟ و اگر هست سابقه ”سوسیالیسم دمکراتیک“ درکشور ما حاوی تجربیات معینی است که باید به آن توجه جدی و عمیق داشت!

درابتدای این مقاله اشاره شد که برخلاف تصوری غلط پیدایش ”سوسیالیسم دمکراتیک“ربطی به فروپاشی اتحاد شوری و مباحث تئوریک با اهمیت پیرامون آن ندارد. به این نکته باید اضافه کنیم که، اما رواج و ”مدروز“ شدن آن درپاره ای از کشورها و از جمله ایران، با این عقب گرد تاریخی پیوند دارد. این شبه تئوری پس از فروپاشی اتحاد شوروی در فضای یاس و شکست جنبش کمونیستی و زیر فشار شدید ایدئولوژیک سرمایه داری، زمینه رواج یافت. درواقع ”سوسیالیسم دمکراتیک“پاسخی به ضرورت زمان و برآمده از نیازمندی های تاریخی نبوده و نیست. بلکه رواج و گسترش آن ناشی از خلاء ایدئولوژیک ناشی از شکست بود که همزمان با پر شدن این خلاء ایدئولوژیک، شاهد افول آن هستیم.

نکته پر اهمیت دیگر اینکه ”سوسیالیسم دمکراتیک“ یک به اصطلاح تئوری منسجم و یکدست و توانمند علمی نیست و مدافعان آن هم متنوع اند و انگیزه های طبقاتی مختلف دارند. به طور مثال بخشی از بدنه و رهبری احزاب سوسیال دمکراتیک که برغلبه دیدگاه های شدید لیبرالی و راست در احزاب خود انتقاد دارند و بر لایه هایی از جنبش سندیکایی متکی هستند مانند نمونه آلمان و گروه هایی از جریانات مشهور به کمونیسم اروپایی در داخل احزاب کمونیست اروپا به ویژه ایتالیا، فرانسه و اسپانیا و نیز برخی احزاب کشورهای سابق سوسیالیستی دراروپا، به علاوه جریانات تروتسکیست و جناح های تروتسکیستی دربرخی احزاب، طیف رنگارنگ و فاقد انسجام ”سوسیالیسم دمکراتیک“ را تشکیل می دهند. که از بسیاری جهت ها دارای تفاوت های اساسی درسیاست و برنامه خود هستند.

این شبه تئوری، که مارکسیسم به مثابه پایه تحلیل اجتماعی را رد می کند، با رشد تضادهای اجتماعی، اندک اندک درافق سیاسی جهان رنگ می بازد و دربرابر ضرورت های تاریخ و نیازهای زحمتکشان بیش از پیش سترونی خود را به نمایش گذارده و درانتظار آخرین تلنگر تاریخ وقت گذرانی می کند!

سرچشمه : سایت حزب توده ایران

 

 

 

 

مطلب را به بالاترین بفرستید: Balatarin مطلب را به آزادگی بفرستید:Azadegi

بازگشت به صفحه نخست         

         

free hit counter