دكترين شوك

خسرو باقری

 برخورد مسلحانه بین ملت ها، ما را وحشت زده می کند. اما جنگ اقتصادی، که مثل یک عمل جراحی است، دست کمی از آن ندارد. جنگ اقتصادی شکنجه ای طولانی است و لطماتش از آنچه در ادبیات جنگی به تصویر کشیده شده است، کمتر دلهره آور نیست. از آنجا که به اثرات مرگبار جنگ اقتصادی خو کرده ایم، چندان به آن نمی اندیشیم... نهضت ضد جنگ بی عیب و نقص است و من برای موفقیتش دعا می کنم. اما مرا از هراسی جانکاه خلاصی نیست: هراس از اینکه در صورت غفلت از منشا همه شرارت هاـ یعنی حرص و آز انسان ـ نهضت به شکست خواهد انجامید.

مهاتما گاندی،« عدم توسل به خشونت ـ بزرگترین نبرد» ، سال 1926

 بیش از سه دهه است که جهان عرصه تاخت و تاز نولیبرالیسم، جهانی سازی، نومحافظه کاری یا اقتصاد آزاد قرار گرفته است. در این سه دهه مردم جهان به تدریج دستاورد های ده ها سال مبارزه ی خود را از کف داده اند، و شکاف طبقاتی و شکاف میان سطح رشد کشور های جهان از آن چه بوده، عمیق تر و وحشتناک تر شده و جنگ های هولناک و فاجعه باری روی داده است. نولیبرالیسم یا به بیان روشن تر سرمایه داری فاجعه، چگونه شکل گرفت، گسترش یافت و جهان را بلعید؟ پاسخ به این پرسش موضوع کتاب بسیار مهم، تعیین کننده و درخشان« دکترین شوک، ظهور سرمایه داری فاجعه» اثر خانم نائومی کلاین است، که در نزدیک به 750 صفحه، به تحلیلی ژرف و بنیادین مهم ترینِ و در عین حال پیچیده ترین مسایل عصر ما، پرداخته است. مترجمان ارجمند،  آگاه و دلسوز این کتاب آقایان مهرداد شهابی و میر محمود نبوی که با ترجمه ی درخشان و فوق العاده ی این کتابِ به راستی دشوار و مفصل، به جامعه ی فارسی زبان خدمتی بسیار کرده اند شایسته هزاران تحسین و سپاس هستند. در این جا لازم است که از نشر آمه که به انتشار این کتاب و کتاب های با ارزش دیگری از این مجموعه یعنی« اعترافات یک جنایتکار اقتصادی» اثر جان پرکینز، ترجمه آقایان شهابی و نبوی، « به من دروغ نگو» اثر جان پیلجر ترجمه آقایان شهابی و نبوی، « اربابان جدید  جهان» اثر جان پیلجر ترجمه آقای مهرداد شهابی و خانم مهرناز شهابی و ... همت گمارده و آن ها را با کیفیت مطلوب در اختیار خوانندگان فارسی زبان قرار داده است، قدردانی و سپاسگزاری شود. ارزش کار عظیم مترجمان و ناشر، به ویژه از آن نظر شایسته تقدیر است که سال ها و به طور دقیق تر بیش از دو دهه است که جامعه ایران نیز عرصه ی تاخت و تاز نظرپردازان و عملگرایان این نحله ی فکری قرار گرفته و خصوصی سازی گسترده، مقررات زدایی و نابودی اتحادیه های کارگران و زحمتکشان فکری و یدی، بسیاری از دستاوردهای صد ساله ی اخیر آن را در زمینه هایی چون آموزش، بهداشت و خدمات اجتماعی نابود کرده و باقی آن را نیز در معرض خطر جدی قرار داده است.

نویسنده در آغاز ما را در جریان فاجعه ی هولناک توفان کاترینا و سیل های نیواورلئان و پیامد های آن قرار می دهد و می نویسد: خبری که آن روز، دهن به دهن، گرداگرد آن پناهگاه می گشت این بود که ریچارد بیکر، نماینده برجسته ی «جمهوری خواهِ» این شهر در کنگره، به جمعی از گروه های فشار و اعمال نفوذ پارلمانی گفته بود که:« بالاخره کلک خونه های دولتی نیواورلئان رو کندیم. ما که خودمون از پس این کار بر نمی اومدیم. کار خدا بود؛ جوزف کانیزارو، یکی از ثروتمندترین بساز و بفروش های نیواورلئان، همین اواخر در حرف هایش نیات مشابهی را بروز داده بود: « فکر می کنم صفحه خالی و ننوشته ای در اختیارمونه تا همه چیزرو دوباره از اول شروع کنیم. این صفحه ی خالی فرصت های خیلی خوبی رو در اختیارمون می گذاره.»  تمام آن هفته « مجلس قانون گذاری ایالتی لویزیانا» در «بَتِن روژ» مملو از مبلغان و گروه های فشار و اعمال نفوذِ وابسته به شرکت هایی بود که برای ایجاد فرصت های مورد اشاره جوزف کانیزارو ( این نفرِ اولِ عرصه ساخت و ساز) در تکاپو بودند:  فرصت هایی مثل مالیات های کمتر، مقررات محدودتر در کار ساخت و ساز، نیروی کار ارزان تر و یک شهر کوچک تر وامن تر ــ که در عمل، به معنی برنامه هایی برای نابودی طرح های خانه سازی دولتی و جایگزینی آنها با مجتمع های آپارتمانی خصوصی بود. شنیدن آن همه حرّافی راجع به« آغازی دوباره» و« صفحه خالی و نا نوشته» منظره ی مشمئز کننده ی آوارها، همراه با جریان سیال مواد شیمیایی و اجسادِ در حال تجزیه را، که فقط چند کیلومتر دورترانباشته شده بود، تقریبا از اذهان می زدود.[1]

یکی از کسانی که توفان کاترینا و سیل های نیو اورلئان را نه یک «فاجعه ی هولناک»بلکه فرصت می دید «میلتون فریدمن» چهره ی شاخص نظریه ی  «سرمایه داری بی قید و شرط» بود. او پس از نزدیک به سی و پنج سال نظریه پردازی برای نو لیبرالیسم، سرمایه داری بی قید و شرط و به بیان خانم نا ئومی کلاین «سرمایه داری فاجعه» اینک در93 سالگی و درآخرین ماه های زندگیش، در روزنامه ی «وال استریت ژورنالِ» پنجم دسامبر 2005 نوشت: «بیشتر مدارس نیو اورلئان و نیز خانه های بچه هایی که در این مدارس حضور می یافتند ویران شده و این بچه ها در سراسر کشور پخش شده اند. این درعین حال که تراژدی است، اما، از سوی دیگر، فرصتی است برای آنکه نظام آموزشی ایالت به صورت ریشه ای اصلاح شود.»( همان ، ص 19)

به دنبال این رهنمود، دولت جرج دبلیو بوش، با اختصاص ده ها میلیون دلار، ازطرح تبدیل مدارس دولتی نیواورلئان به مدارس خصوصی تحت عنوان  «مدارس چارتر» حمایت کرد. بر خلاف کُندی سرعت مرمت سیل بندها و تعلل در  فعالیت مجرد شبکه ی برق، حراج مدارس نیواورلئان با سرعت و دقتِ یک عملیات نظامی صورت گرفت. ظرف نوزده ماه، و در حالی که اکثر ساکنان فقیر شهر هنوز آواره بودند، مدارس خصوصی به طور کامل جایگزین مدارس دولتی نیواورلئان شدند.«پیش از گرد باد کاترینا، هیئت مدارس شهر لوئیزیانا 123 مدرسه دولتی را اداره می کرد- که اکنون تعدادشان به صرفاً 4 مدرسه کاهش یافته است. پیش ازاین توفان، شهر دارای 7 مدرسه خصوصی چارتر بود- که حالا تعدادشان به 31 رسیده است. آموزگاران نیواورلئان دارای اتحادیه ای قوی بودند؛ در حالی که مقامات اکنون قرارداد اتحادیه را پاره و تمام 4700 نفر اعضای آن را اخراج کرده اند... آموزگاران مدارس دولتی، که شاهد بودند چگونه وجوهِ تخصیص یافته به قربانیانِ سیل به بیراهه رفت و صرف امحای نظام دولتیِ مدارس و جایگزینی آن با نظامی خصوصی شد، طرح میلتون فریدمن را «نوعی زمین خواری در عرصه آموزش» نامیدند.(همان، ص 20)

  باری نظریه ی «میلتون فریدمن»  که نائومی کلاین آن را سرمایه داری فاجعه می خواند و به صورت «هجمهِ های هماهنگ به عرصه ی دولتی / عمومی با بهره برداری از فجایع» تعریف می کند، پس از دهها سال آزمایش های خونین و ویران کننده ی دستاوردهای زحمتکشان، اینک به زادگاه اصلی اش آمریکا باز گشته بود.

میلتون فریدمن در اثر مشهور خود تحت عنوان «سرمایه داری و آزادی»  در سال 1962 نوشت: «فقط یک بحران- چه بحرانی واقعی و چه رویدادی که، درست یا نادرست، همچون بحران تلقی شود- به تغییری واقعی می انجامد...به باورمن، وظیفه ی اساسی ما این است که برای سیاست های اقتصادی موجود( یعنی سیاست های اقتصادی سوسیالیستی یا سیاست های مبتنی بر قواعد مکتب اقتصادی کینزدر کشورهای غربی و سیاست های اقتصادی توسعه گرایی در کشورهای رو به توسعه،) بدیل هایی بپرورانیم و آنها را حی و حاضر ودر دسترس نگه داریم، تا زمانی فرا برسدکه آنچه از نظر سیاسی تا کنون نا ممکن بود، به لحاظ سیاسی، دیگر اجتناب نا پذیرشود.(همان،22 )

فریدمن نخستین بار در نیمه ی دهه ی 1970 – هنگامی که مشاور ژنرال آگوستو پینوشه دیکتاتورشیلی بود، نحوه بهره برداری از «بحران» یا دقیق تربگوییم «شوک در مقیاس وسیع» را تئوریزه کردو بعد درآزمایشگاه شیلی، به اجرادر آورد. در پی کودتای خشونت بار پینوشه، نه فقط ملت شیلی در وضعیت شوک بود، که کشور نیز از تورم عنان گسیخته ی شدیدی رنج می برد. فریدمن به پینوشه توصیه کرد که با انجام اقداماتی چون: کاهش مالیت ها، آزاد سازی تجارت خارجی، خصوصی سازی خدمات آب و برق و تلفن، کاهش مخارج اجتماعیِ دولت و حذف مقررات از بازار، اقتصاد کشور را به سرعت برق و باد دگرگون کند. این افراطی ترین تغییر راست در نظام سرمایه داری بود که تا آن زمان در جایی اعمال شده بودو به انقلاب« مکتب اقتصادی شیکاگو» موسوم بود، زیرا بسیاری از اقتصاددانان پینوشه، دانش آموخته های دانشگاه شیکاگو و از شاگردان میلتون فریدمن بودند. فریدمن در کتاب دیگرخود تحت عنوان «دو انسان خوشبخت،یادمانده ها» این باوررا مطرح کرده بود که سرعت، ناگهانی بودن و گستره دگرگونی های اقتصادی واکنش هایی روانی را میان مردم بر خواهد انگیخت که «تعدیلات اقتصادی» را تسهیل خواهد کرد. او برای این راهکارِ دردناک خود با استفاده از اصطلاح روانشناختی « شوک درمانی» ، اصطلاح «شوک درمانی اقتصادی» را جعل کرد.  در دهه های بعد، روش برگزیده ی حکومت ها در تحمیل برنامه های فراگیر بازار آزاد همواره روش درمانیِ شوک آورِ«سریع و ضربتی» بوده است. (همان 23) اما اصطلاح «شوک درمانی» نخستین بار در کجا و چگونه پدید آمد؟

در دهه ی 1950 آژانس مرکزی اطلاعات ایالات متحده ی آمریکا(سیا) پزشکی را در مونترال کانادا تامین مالی می کرد تا روی بیماران روانی اش آزمایش های عجیب و غریبی انجام دهد، آن ها را به مدت  چندین  هفته در خواب و انزوا نگه دارد، و سپس به آنان شوک های الکتریکی طولانی و متعدد وارد آورد و معجونی آزمایشی از داروها ــ از جمله قرص روان گردان LSD و قرص توهم زای PCP  موسوم به« گرَدِ فرشته»  را روی آنان آزمایش کند. این آزمایشات- که بیماران را عملاً به وضعیت کودکی و دوره قبل از زبان باز کردن فرو می کاست – در«انستیتوی آلن مموریال»  تحت نظارت دکتر ایوون کامرون- رئیس انستیتوی روانپزشکی دانشگاه مک گیل کانادا، و درعین حال رئیس انجمن روانپزشکی آمریکا و رئیس انجمن جهانی روانپزشکی- صورت می گرفت و هشتاد انستیتو،از جمله 46 دانشگاه و 12 بیمارستان با آن همکاری می کردند.این آزمایش ها با نقض آشکار ضوابط اخلاق پزشکی بر روی بیمارانی صورت می گرفت که برای معالجه ناراحتی های روانی جزئی ــ از قبیل افسردگی پس از زایمان، نگرانی و حتی در خواست مشاوره در ارتباط با مشکلات زنا شویی- سراغ این انستیتو و دکتر کامرون رفته بودند. دکتر کامرون آن ها را برای ارضای عطش سازمان سیا برای دستیابی به اطلاعاتی درباره ی چگونگی مهار ذهن انسان، مثل خوکچه های آزمایشگاهی مورد استفاده قرار داد(همان 53 ). کامرون بر این باور بود که تنها راه آموزش رفتارهای جدید بیماران- و از منظر سازمان سیا زندانیان سیاسی- ورود به ذهن آنان و« درهم شکستن الگوهای بیمار گونه قبلی» است.گام اول در این راه «قالب شکنی ذهنی» بود. که هدف تکان دهنده ای داشت: رجعت ذهن به مرحله ای که به گفته ی ارسطو، ذهن مانند «لوحی نوشتاری است که هنگام تولد هنوز عملاً بر آن چیزی نوشته نشده است» ، لوحی نا نوشته . کامرون باور داشت که اگر در هجمه ای هم زمان به مغز، از همه چیزهایی استفاده شود که عملکرد عادیِ مغز را مختل می کند، آنگاه می توان به آن مرحله (یعنی «لوح نا نوشته» ) رسید. و این ،اقدام راه انداختنِ نبرد «شوک و ارعاب »علیه ذهن بود.(همان 56)

اگر به شباهت واژه هایی که دکتر کامرون به کار برده و واژه های میلتون فریدمن نظریه پرداز مکتب شیکاگو و عملگرایان پیرو او توجه کنیم، می توانیم ریشه های نظریه فریدمن در «شوک درمانی اقتصادی»را در شوک درمانی دکتر کامرون رد یابی کنیم . دکتر کامرون ازاین آزمایش ها برای آنچه او «درهم شکستن مقاومت زندانیان کمونیست» نام می برد استفاده می کرد و میلتون فریدمن و هواداران نولیبرال او برای هم شکستن اقتصاد دولتی/عمومی محور، اقتصاد سوسیالیستی و اقتصاد کینزی. بنابراین آزمایش های کامرون نه تنها در ابداع شیوه ها و شگردهای معاصر شکنجه در ایالات متحده نقشی محوری ایفا کرد، بلکه راه را برای شیوه های اعمال سرمایه داری فاجعه هم گشود. اقتصاددانان بازار آزاد هم معتقدند با اعمال شوک های وحشتناک می توان ، ذهن مردم را از «دلبستگی غیر منطقی شان به یک نظام تامین اجتماعی»  پاک و به جای آن نظام بازار بی قید و بند راپایه گذاری کرد.

خانم کلاین می نویسد که واژه ی دقیق برای نظام مورد نظر فریدمن ، مرشدا و فریدریش هایک و مکتب اقتصادی شیکاگو که به امحای مرزِبین «دولت بزرگ»  و «موسسات اقتصادی بزرگ» می پردازد نه لیبرال، نه محافظه کار، و نه سرمایه دار که شرکت محور است و ویژگی اصلی اش عبارتست از : انتقال ثروت همگانی به بخش خصوصی به صورت کلان و غالباَ همراه با بدهی های کمر شکن برای کشور، شکاف دائماً رو به تزاید بین ثروتمندانِ پر جلال و جبروت و تنگدستان مطرود، و ملی گراییِ ستیزه جویانه ای که توجیه کننده ی هزینه های پایان نیافتنیِ امور امنیتی است . برای آن هایی که درون این حبابِ ثروتِ مفرط و نشات گرفته از شرایط مورد اشاره جای دارند، راهی پر سودتر از این برای سازماندهی یک جامعه وجود ندارد. اما به سبب تضییقاتِ آشکار این سیستم برای اکثریت وسیع جمعیت بیرون از حباب، سایر ویژگی های دولتِ شرکت محور مشتمل بر چیزهایی است نظیر: پاییدن و نظارت دقیق بر رفتار شهروندان(باز هم از طریق معامله دولت و شرکت های بزرگ با یکدیگر و قراردادهای بین آن ها )، حبس های جمعی، محدود کردنِ آزادی های مدنی و اغلب ــ گر چه نه همیشه ــ اعمالِ شکنجه.(همان36) اگر از منظر دکترین مکتب اقتصادی شیکاگو به جهان بنگریم، وقایع35 سال گذشته تعبیری متفاوت خواهد داشت. برخی از شرم آورترین موارد نقض حقوق بشر در این دوران، که از آن ها به عنوان اقدامات سادیستی رژیم های ضد دمکراتیک تعبیر شده است، در واقع عامدانه با قصد ارعاب مردم انجام شده یا فعالانه برای زمینه سازی اِعمال« اصلاحات» ریشه ای بازار آزاد مورد بهره برداری قرار می گرفت.(همان26 )

            همچنان که اشاره شد، شیلی نخستین آزمایشگاه مکتب اقتصادی شیکاگو برای حاکمیت سرمایه داری بی قید و شرط یا سرمایه داری فاجعه بود. این پروژه، با اعزام دانشجویان شیلیایی برای تحصیل در رشته ی اقتصاد درآمریکا و به هزینه ی دولت آمریکا و در هارترین مدرسه ی ضد چپ جهان یعنی دانشگاه شیکاگو آغاز شد. هزینه ی این پروژه را «بنیاد فورد» تامین می کرد. در دانشگاه شیکاگو، تمام سیاست های اقتصادی شیلی (برنامه های قوی تامین اجتماعی،حمایت از صنایع ملی ، موانع تجاری آن در مقابل واردات و برنامه کنترل قیمت های آن) را زیر ذره بین گذاشتند و نیازمند اصلاح دانستند. دانشجویان را آموزش می دادند تا تلاش های دولت برای کاهش فقر را تحقیر کنند. بسیاری از آنان پایان نامه های دکترای خود را به تشریح بلاهت های سیاست های اقتصادی  توسعه گرایی در آمریکای لاتین تخصیص دادند. (همان 101 و102) به گفته ی ماریو زانیا رتو، اقتصاددانی در « دانشگاه کاتولیک» سا نتیاگو، وقتی اولین گروه از دانش آموخته های شیلیایی دانشگاه شیکاگو به وطن  باز گشتند از خود فریدمن هم فرید منی تر بودند. (همان103 ) اما در این دوران ، فضای سیاسی آمریکا ی لاتین و از جمله شیلی به هیچ وجه، آمادگی پذیرش نظریه های فوق راست پیروان میلتون فریدمن را نداشت. لاجرم کودتا علیه دولت ملی سالوادور آلنده، در مرکز توجه قرار گرفت. با پیروزی آلنده در انتخابات و حتی پیش از برگزاری مراسم تحلیف، شرکت های بزرگ آمریکایی علیه دولت وی اعلان جنگ کردند. یکی از این شرکت ها ، شرکت بین المللی تلفن و تلگراف (ITT ) بود که مالکیت 70 در صد شرکت تلفن شیلی را در اختیار داشت و می دانست که دولت آلنده مصمم است آن را ملی کند. شرکت پورینا، بانک آمریکا و شرکت شیمیایی فایزر از جمله شرکت های مخالف آلنده بودند.(همان107 )

            طراحی کودتا چند صباحی در دو مسیر پیش رفت: نظامیان نقشه ی نابودی فیزیکی آلنده و هوادارانش را می ریختندو اقتصاددانان« نولیبرال » برای نابودی اندیشه های آلنده و هوادارانش برنامه ریزی می کردند. به تدریج این دو نیرو به یکدیگر نزدیک شدند. اقتصاددانان شیلیایی مکتب اقتصادی شیکاگو صحیفه ی مقدس پانصد صفحه ای را فراهم آوردند تا پس از کودتا رهنمود عملی کودتا گران برای تغییر مدل اقتصادی شیلی باشد. (همان116 )

            هنگامی که کودتای شیلی روی داد،در بردارنده ی سه نوع شوک متمایز بود. این استراتژی بعدها در دیگر کشورهای آمریکای لاتین و سرانجام در عراق به اجرا در آمد و اکنون به زادگاه خود آمریکا باز گشته است.

نخستین مرحله ی شوک، کودتا بود. پینوشه، فرمانده کودتا، که خود سوار بر تانک وارد کاخ ریاست جمهوری شد،آشکارا می خواست که این رویداد، به منتها درجه چشمگیرو کوبنده باشد. آنها،آلنده ویارانش را به قتل رساندند. ژنرال ها می دانستند که بقایشان در مسند قدرت منوط به این است که شیلیایی ها را هول و وحشتی واقعی فراگیرد. طبق یکی از گزارش های سیا که بعد ها از طبقه بندی محرمانه خارج شد، طی روزهای بعد 1350 غیر نظامی باز داشت شدند. آن ها را در کامیون ها چپاندند و زندانی کردند. هزاران نفر از آنان از دو استادیوم اصلی فوتبال سانتیاگو یعنی استادیوم شیلی و استادیوم ملی، سر در آوردند. سر بازان در میان سکوهای استادیوم با بی تابی از این سو به آن سو در حرکت بودند. همدستان غیر نظامی شان نیز، که برای شناخته نشدن کیسه به سر کشیده بودند،«خرابکاران » کذایی را نشانشان می دادند؛کسانی را که از آن میان انتخاب می کردندبه اتاق های رختکن می کشاندند که به سلول های موقت شکنجه تبدیل شده بود. پیکر های بی جان صدها نفری که دراین دو استادیوم اعدام شدند،بعد ها به تدریج در کنار بزرگراه ها، یا در حالی که در آبراه های گل آلود شهری شناور بودند،پیدا شد. پینوشه ،برای اطمینان یافتن از تسری وحشت ترور به خارج از پایتخت، ژنرال سرجیو آرلانواستارک، بی رحم ترین فرماندهش، را در یک ماموریت بالگردی به استان های شمالی فرستاد تا از زندان های بسیاری از «خربکاران» کذایی را در آنجا نگه می داشتند، دیدن کند. در هر شهر بزرگ و کوچکی، استارک و جوخه ی مرگ سیارش برجسته ترین زندانیان را (که هر بار حدود بیست و شش نفر بودند) نشان می کردند و سپس به جوخه ی اعدام می سپردند. رو خونی که از آن چهار روز بر جای ماند، به « کاروان مرگ» موسوم شد. ظرف مدت کوتاهی، سرتاسر شیلی این پیام را  دریافت کرد که مقاومت در برابر نظامیان کودتاچی مرگبار است. روی هم رفته، بیش از سه هزار و دویست نفر را سربه نیست یا اعدام کردند، دست کم هشتاد هزار نفر زندانی شدند، و دویست هزار نفر به علل سیاسی از کشور گریختند. پس از شوک کودتا،« شوک دیگریعنی شوک درمانی سرمایه داری» میلتون فریدمن که تا آن هنگام صدها اقتصاد دان آمریکای لاتین برای فراگیری آن در دانشگاه شیکاگو و دیگر نهادهای آموزشی وابسته به آن، آموزش دیده بودند، شوک سوم یعنی شوک درمانی ابداعی دکتر کامرون که اکنون به صورت دستورالعمل سازمان سیا برای درهم شکستن مقاومت مبارزان به کار گرفته می شد،آغاز شد. تلاقی این سه نوع شوک در بدن آحاد مردم آمریکای لاتین و نیز حیات سیاسی منطقه، توفانی مستمر از تخریب و بازسازی و امحا و آفرینش را ایجاد کرد که متقابلاً یکدیگر را تقویت می کردند. شوک کودتا زمینه را برای شوک درمانی اقتصادی فراهم کرد و شوک اتاق شکنجه در دل هر کس که به فکر  ایستادن در راه شوک های اقتصادی بود ایجاد وحشت می کرد. از دل این آزمایشگاه زنده، اولین کشور پیرو« مکتب اقتصادی شیکاگو» و نخستین پیروان این مکتب در انجام یک « ضد انقلاب با ابعاد جهانی» پدیدار شدند.

پیشنهاد های اقتصادیِ حلقه ی مشاوران پینوشه، شباهت تکان دهنده ای به توصیه های  میلتون فریدمن در کتاب «سرمایه داری و آزادی» داشت: خصوصی سازی، مقررات زدایی از عرصه ی اقتصاد و کاهش هزینه های خدمات رفاهی و اجتماعی دولت ــ به دیگر سخن، « تثلیت بازار آزاد». طی یک سال و نیمِ نخست، پینوشه عیناً از قواعد« مکتب اقتصادی شیکاگو» پیروی کرد: برخی از شرکت های دولتی ( ازجمله چندین بانک)، ولی نه همه ی آن ها، را خصوصی کرد؛ انواع جدیدی از فعالیت های مالی سوداگرانه ی زیان بار به حال جامعه را مجاز دانست؛ مرزها را به طور کامل به روی واردات گشود و موانع تجاری را که دراز مدتی حامی تولید کنندگان صنعتی شیلی بود از میان برداشت؛ و ــ به استثنای هزینه های نظامی، که به میزان قابل توجهی افزایش یافت ــ بودجه خدمات رفاهی و اجتماعی دولت را ده درصد کاهش داد. اوهمچنان کنترل دولت بر قیمت ها را لغو کرد. در کشوری که به مدت چندین دهه  دولت  هزینه ی اقلام ضروری مانند نان و روغن خوراکی را تنظیم می کرد، این کار عملی افراطی بود. ( همان 127)

در نتیجه ی در پیش گرفتن این سیاست ها، در سال 1974، تورم به 375 درصد رسید ــ که بالاترین نرخ تورم در جهان و تقریباً دو برابر بالاترین نرخ تورم در دوران زمامداری آلنده بود. قیمت کالاهای اساسی مانند نان گویی که  سقف خانه ها را می شکافت و از آن هم بالاتر می رفت. در همان حال، از آنجایی که آزمایش «تجارت آزادِ» پینوشه کشور را از واردات ارزان قیمت لبریز کرده بود، کارگران شیلیایی از کار بیکار و واحدهای اقتصادیِ محلی یکی پس از دیگری بسته می شدند، زیرا قادر به رقابت با کالاهای ارزان قیمت وارداتی نبودند. میزان بیکاری رکورد شکست و گرسنگی پدیده ای فراگیر شد. (همان 128)

به دنبال بحران فزاینده، در مارس 1975، میلتون فریدمن و همفکرانش، به دعوت یکی از بانک های عمده، به سانتیاگو پرواز کردند تا برنامه آزمایشیِ « مکتب اقتصادی شیکاگو » در شیلی را نجات دهند. فریدمن سعی می کرد یک نکته را در مغزها فرو کند: شورای نظامی کودتاچیان خوب شروع کرده است، اما لازم است که از گذشته ها  کلاً دست بشوید و به طور درست از بازار آزاد استقبال کند. او در سخنرانی ها و مصاحبه هایش، از اصطلاحی استفاده می کرد که پیش ازآن هرگز به طور علنی در مورد هیچ یک از بحران های اقتصادی جهانِ واقعی برزبان ها جاری نشده بود: او خواستار«شوک درمانی» بود و می گفت این «تنها داروست.» هنگامی که یک خبرنگار شیلیایی گوشزد کرد که حتی ریچارد نیکسون، رئیس جمهور آمریکا، برای تلطیف و تعدیل بازار آزاد، کنترل هایی را اعمال می کند، فریدمن پاسخ داد، « این امر مورد تائید من نیست. به اعتقاد من، نباید دولت بازار آزاد را کنترل کند. من مخالف دخالت اقتصادی دولتم، چه در کشور خودم باشد و چه در شیلی». (همان 130)

در نخستین سال شوک درمانی تجویزی فریدمن، اقتصاد شیلی دچار انقباض 15 درصدی شد و بیکاری ــ که در زمان آلنده در حد 3 درصد بود ــ به 20 درصد رسید. تقریباً 74 درصد درآمد خانوار فقط صرف خرید نان می شد، و خانواده مجبور می شد از اقلام تجملی ای همچون شیر و کرایه اتوبوس برای رفتن به سرکار صرف نظر کند. دولت کودتا به سرعت برنامه ی شیر مدارس را قطع کرد. مدارس خصوصی جایگزین مدارس دولتی شد، نظام بهداشت و درمان پولی شد، مهدکودک ها و قبرستان ها خصوصی سازی شدند و، ریشه ای تر از همه، حتی نظام تامین اجتماعی شیلی را هم خصوصی کردند. (همان 133)

سومین مرحله ی شوک، در شکنجه گاه ها صورت می گرفت: بازداشت در ساعات اولیه ی بامداد، کیسه به سر کشیدن، انزوای مطلق، خوراندن یا تزریق دارو و مواد مخدر، اجبار به برهنگی و شوک های الکتریکی. و در همه ی آن ها، میراث وحشتناک آزمایش های دانشگاه  مک گیل کانادا تحت هدایت دکتر کامرون در ایجاد عمدیِ پسرفت های شخصی دیده می شد.

روشن است که شیلی هیچ گاه، آن آزمایشگاه بازار آزادِ « ناب» ی که معرکه بگیرانش مدعی بودند، نبود؛ کشوری بود که جمع کوچکی از خواص ظرف مدتی فوق العاده کوتاه از ثروتمند به فوق ثروتمند تبدیل شدند.

کشورهای بعدی که در آمریکای جنوبی به آزمایشگاه مکتب اقتصادی شیکاگو تبدیل شدند، برزیل، اروگوئه، آرژانتین، بولیوی،بودند. که در کتاب خانم نائومی کلاین با جزئیات به آن ها پرداخته شده است و شباهت شگفت آور اقدامات انجام شده در آن ها و شیلی نشان داده شده است.

فریدریش هایک،قدیس حامی « مکتب اقتصادی شیکاگو»، در بازگشت از سفر سال 1981 خود به شیلی به قدری مجذوب پینوشه و مدل اقتصادی آن شده بود که به دوستش مارگارت تاچر، نخست وزیر بریتانیا، نامه ای نوشت و مصرانه از وی خواست تا از آن کشورِ آمریکای جنوبی به عنوان مدلی برای دگرگون کردن اقتصادِ کینزی بریتانیا استفاده کند. تاچر در فوریه 1982، در نامه ای خصوصی به مرشد فکری اش، به صراحت توضیح داد:« اطمینان دارم تصدیق می فرمایید که به سبب وجود نهادهای دموکراتیک و ضرورت اجماع نسبتاً فراگیر، برخی از تمهیدات اتخاذ شده در شیلی، در بریتانیا کاملاً غیر قابل قبول خواهد بود.( همان199)

اما شش هفته ی بعد، حادثه ای پیش آمد که ذهن تاچر را تغییر داد و آینده نهضت شرکت گرایی را دگرگون کرد. در تاریخ دوم آوریل سال 1982، آرژانتین،جزایر فالکلندز( با نام آرژانتینی مالویناس)، بازمانده ای از حکومت استعماری بریتانیا را تصرف کرد. حفظ و پاسداری از این مجموعه جزایر نزدیک سواحل آرژانتین که هزارها کیلومتر از بریتانیا فاصله داشت برای بریتانیا پر هزینه بود و برای آرژانتین هم فایده چندانی نداشت. خورخه لوئیس بورخس، نویسنده آرژانتینی با لحنی گزنده این مشاجره ی ارضی را « نبردی بین دو مرد طاس بر سر یک شانه» توصیف کرد.

از منظر نظامیان،به نظر می رسید که این جنگِ یازده هفته ای تقریباً فاقد هر گونه اهمیت تاریخی است. با وجود این، آنچه مورد توجه قرار نگرفت، تاثیر عظیم این جنگ به پروژه ی بازار آزاد بود: برای آن که برنامه ای معطوف به دگرگونی های ریشه ای سرمایه داریِ بی قید و شرط رابتوان برای نخستین بار در یک دموکراسی لیبرال غربی پیاده کرد، مارگارت تاچر به  یک بهانه ی سیاسی نیاز داشت؛ تا در لوای آن، برنامه ی اقتصادی مورد نظرش را پیش ببرد. جنگ فالکلندز این بهانه سیاسی را برای وی فراهم کرد.

بریتانیا و آرژانتین، هر یک به دلایل خاص خودشان، به یک جنگ نیاز داشتند. در سال 1982، اقتصاد آرژانتین، تحت فشار بدهی و فساد در شرف فروپاشی بود. محاسبات شورای نظامی جدید حاکی از آن بود که تنها چیزی که قدرتمند تر از خشم مرم علیه سرکوب مستمرِ دموکراسی به دست حکومت است، احساسات ضد امپریالیستی است. وقتی خبر رسید که آرژانتین مدعی جزایر فالکلندز شده است، تاچر تشخیص داد که این موقعیت آخرین فرصت وی برای زیرورو کردن بخت و اقبال سیاسی اوست. با اعزام ارتش انگلستان، موجی از « ذهنیت شوونیستی» و نظامی گری با ابراز عشق به جزایر فالکلندز به عنوان آخرین نماد جلال و جبروت امپراتوری بی رمق بریتانیا، کشور را را فراگرفت.

تاچر به خاطر آینده سیاسی اش می جنگیدــ و در این کار، به نحو چشم گیری موفق شد. بعد از پیروزی در جنگ که در آن 225 سرباز انگلیسی و 655 آرژانتینی جان باختند، بریتانیایی ها نخست وزیرشان را به عنوان یک قهرمان جنگی ستودند و محبوبیت او از 25 درصد به 59 درصد در پایان جنگ رسید.

تاچر از این موفقیت استفاده کرد تا «ضد انقلاب» شرکت محور را به راه اندازد، که پیش از جنگ به هایک گفته بود ناممکن است. وقتی معدنچیان در سال 1984 دست به اعتصاب زدند، تاچر صف آرایی کارگران در مقابل دولتش را استمرار جنگ با آرژانتین عنوان کرد و خواستار اتخاذ همان قاطعیت خشنی شد که در جنگ به کار گرفته شده بود. در یک مورد صف آرایی، هشت هزار پلیس ضد شورش باتون به دست، و اکثراً سوار بر اسب، صفوف کارگران اعتصابی را که راه ورود به کارخانه ای را سد کرده بودند مورد تهاجم قرار دادند. این برخورد به زخمی شدن حدود هفتصد نفر انجامید.

طی این اعتصاب طولانی، تعداد زخمی ها به هزاران نفر رسید. در سال 1985، تاچر این جنگ را برد. کارگران گرسنه بودند و بیش از این توان مقاومت نداشتند؛ با پایان اعتصاب، 966 نفر اخراج شدند. فرجامِ کار، عقب نشینیِ نابود کننده ای برای بزرگترین اتحادیه ی کارگری بریتانیا بود و به سایر اتحادیه های کوچکتر پیام آشکاری می داد. این اقدام بسیار شبیه پیغامی بود که رونالد ریگان چند ماه پس از به دست گرفتن قدرت به کارکنان اعتصابیِ کنترل ترافیک هوایی فرستاد.او در آن واحد، 11400 نفر از ضروری ترین کارگران کشور را اخراج کرد، ضربه ای که مدت ها طول خواهد کشید تا جنبش کارگری آمریکا بتواند از صدمات آن رهایی یابد.( همان 211)

در بریتانیا، تاچر پیروزی در جنگ فالکلندز و در برابر معدنچیان را به عنوان سکوی پرتابی برای خیزی به جلو و پیشبرد برنامه ی بنیان کن اقتصادی اش مورد استفاده قرار داد. بین سال های 1984 و 1988، شرکت های دولتی بسیاری،  از جمله شرکت مخابرات بریتانیا، شرکت گاز بریتانیا، خطوط هواپیمایی بریتانیا، فرودگاه های بریتانیا و شرکت فولاد بریتانیا را خصوصی کرد و سهام دولت در شرکت نفت بریتانیا را فروخت.

پس از تحولات لهستان، که تحت نظارت« صندوق بین المللی پول» و نظریه های اقتصادی جفری ساکس، استاد دانشگاه هاروارد که « ایمان فریدمن به بازار واصرار مداوم وی بر مدیریت پولی تمام عیار» را می ستود(همان 218)، نوبت به اتحاد شوروی رسید.

وقتی گورباچف، رئیس جمهوری شوروی، در ژوئیه 1991، برای نخستین حضور خود در اجلاس سران« گروه 7» به لندن پرواز می کرد، انتظار می رفت که چون یک قهرمان مورد استقبال قرار گیرد. از سه سال پیش، او در صحنه بین المللی به جای گام برداشتن، چون شناوری سوار بر امواج، رسانه ها را مسحور خویش می ساخت، معاهده های خلع سلاح را توشیح،  جوایز صلح را درو می کرد، از جمله، جایزه صلح نوبل سال 1990 را به خود اختصاص داد.

اما گوربا چف در اجلاس« سران 7» با فضای دیگری روبرو شد. پیام تقریباً متفق القولِ سران کشورهای مزبور به گورباچف این بود که، در صورت عدم پذیرش فوریِ«شوک درمانی» ریشه ای اقتصادی، آن ها طناب را خواهند برید تا روسیه سقوط کند. گورباچف درباره ی این رویداد نوشت: « پیشنهاد های آنان، چه از نظر شتاب و چه از نظر روش های گذار، حیرت آور بود.»(همان 324). در این اجلاس جان میجر(نخست وزیر بریتانیا)، جرج دبلیو بوش پدر( رئیس جمهور آمریکا)، برایان مالرونی(نخست وزیر کانادا) و توشیکی کایفو( نخست وزیر ژاپن)، اتفاق نظر داشتند که اتحاد شوروی، حتی با آهنگی شتابان تر، باید راه لهستان را در پیش گیرد. پس از اجلاس مزبور،« صندوق بین المللی پول»،« بانک جهانی» و سایر نهاد های عمده ی وام دهنده به گورباچف فرمان های مشابهی برای پیشروی دادند.( همان 324) روزنامه واشنگتن پست در اوت 1991، از رهبران شوروی خواست از « شیلی تحت حاکمیت پینوشه به عنوان نمونه ی عملگرایانه ای برای اتحاد شوروی» الگوبرداری کنند.

تحولات آتی اتحاد شوروی، انجام این اقدامات را به یلتسین واگذاشت که کاملاً آماده بود، نقش پینوشه را ایفا کند.

یلتسین بی درنگ تیمی از اقتصاد دانان را گرد آورد که بسیاری از آن ها، در سال های پایانی سوسیالیسم، نوعی انجمن کتاب« بازار آزاد» تشکیل داده بودند ودر آن جا متون پایه ای اندیشه ورزان «مکتب اقتصادی شیکاگو» را می خواندند و درباره این که چگونه می توان این نظریه ها را در روسیه به مرحله ی اجرا گذاشت با یکدیگر بحث می کردند. رئیس عملی این محفل شخصی بود به نام« یِگور گیدر» که یلتسین او را به سمت یکی از دو معاون نخست وزیر خود تعیین کرد. یلتسین در همان حال که به این انتصاب ها دست می زد، فرد مقتدرِ بدنامی چون «یوری اسکوکوف» را« مسئول دوایر امور دفاعی و سرکوب یعنی ارتش، وزارت کشور و کمیته امنیت کشور» کرد.( همان 328). روزنامه « نزاویسمایاگازتا» در همان موقع نوشت:« به این ترتیب غیر مترقبه نخواهد بود اگر چیزی نظیر یک نظام پینوشه ای روسی بنا کنند که تیم گیدردرآن نقش«بروبچه های شیکاگو را ایفا خواهد کرد.»( همان 329)

در تاریخ بیست و هشتم اکتبر 1991، یلتسین،پس از نخستین شوک یعنی اعلام نابودی اتحاد شوروی، دومین شوک را اعلام کرد. این برنامه علاوه بر لغو کنترل قیمت ها، شامل سیاست های تجارت آزاد و مرحله اول خصوصی سازی بی امان حدود 225000 شرکت دولتی نیز بود. پس از یک سال، با تخریب فراوان،«شوک درمانی» قربانی ها گرفت: « با سقوط ارزش پول» میلیون ها نفر از طبقه ی متوسطِ روسیه اندوخته ی یک عمر خود را از دست دادند. همین طور قطع فوری یارانه ها باعث شد دستمزد میلیون ها نفر کارگر ماه ها پرداخت نشود. شهروند متوسط روس در سال 1992، مجبور بود 40 درصد کمتر از سال 1991 مصرف کند. یک سوم جمعیت کشور به زیر خط فقر در غلتید. افراد طبقه متوسط مجبور شدند با گذاشتن میزهایی از کارتون در خیابان ها، اموال شخصی خود را بفروشند.(همان 331)

سرانجام روس ها نیز، مثل لهستانی ها به خود آمدند و خواستار پایان دادن به سیاست های سادیستیِ اقتصادی شدند. (در آن برهه،شعارِ«آزمایش بس است» بر دیوارهای مسکو،نقش بست.). پارلمان تحت فشار مردم، گیدر را برکنار کرد و اختیارات ویژه ای را که به یلتسین تفویض کرده بود، بازپس گرفت. اینک زمان شوک سوم رسیده بود.

یلتسین با صدور «فرمان 1400»، ابطال قانون اساسی و انحلال پارلمان یعنی پروژه شیلی شدن روسیه را اعلام کرد. دو روز بعد، پارلمان با 636 رای موافق در برابر 2 رای مخالف، به استیضاح وی رای داد. در همین حال کلینتون حمایت خود را از یلتسین اعلام کردو کنگره آمریکا 5/2 میلیارد دلار در اختیار یلتسین گذاشت. یلتسین با جسارتی برخاسته از این حمایت ها، قوای نظامی را به محاصره پارلمان فرستاد و برق، گرما و تلفن پارلمان را قطع کرد. یلتسین 5000 سرباز، همراه با ده ها تانک و نفربر مسلح،بالگرد و نیروهای ویژه ی شوک، مسلح به مسلسل های خودکار را به صحنه فراخواند و یورش وحشیانه آغاز شد. همه این خشونت ها برای دفاع از اقتصاد سرمایه داری نوین روسیه در برابر تهدید جدی دموکراسی بود. روزنامه « بوستون گلوب» گزارش کرد که در این عملیات، 500 نفر جان خود را از دست دادند و 7100 نفر بازداشت شدند. برخی از بازداشت شدگان را در یک استادیوم ورزشی حبس کردند.(همان 337)چارلزبلیتزر، اقتصاد دان ارشدِ مسئول میز روسیه در «بانک جهانی» به وال استریت ژورنال گفت: به نظر می رسد هیچ چیز به اندازه ی یک کودتا برای آنان نشاط آور نیست. هیچ وقت در عمرم، این قدر بهم خوش نگذشته بود.(همان 340). اکنون همه چیز برای یک حراج واقعی آماده بود. چهل درصد از شرکت نفتیِ به بزرگی شرکت نفت توتال فرانسه فقط 88 میلیون دلار فروخته شد.( فروش شرکت توتال در سال 2006، 193 میلیارد دلار بود.). شرکت نیکلِ نوریلسک، که تولید کننده ی یک پنجم نیکل جهان بود، به 170 میلیون دلار فروخته شد، اگر چه فقط سود این شرکت خیلی زود به 5/1 میلیارد دلار درسال رسید. شرکت عظیم نفتی یوکس که میزان نفت تحت کنترلش از نفت کویت هم بیشتر است به 309 میلیون دلار فروخته شد؛ این شرکت اکنون بیش از سه میلیارد دلار در سال درآمد دارد. 51 درصد از غول نفتی به نام سیدانکو به 130 میلیون دلار فروخته شد؛ اما فقط دو سال بعد، سهام مزبور در بازار بین المللی 8/2 میلیارد دلار ارزش گذاری شد. یک کارخانه عظیم اسلحه سازی به قیمت سه میلیون دلار فروخته شد یعنی به قیمت ویلایی در آسپن.(همان 343)

نائومی کلاین پس از توضیح مفصل درباره ی پیشروی نولیبرالیسم در کشورهای آسیای جنوب شرقی و اقدامات گسترده در سمت و سوی تثلیث بازارآزاد یعنی خصوصی سازی گسترده، مقررات زدایی و نابود کردن تمام نهاد های مدافع حقوق دمکراتیک مردم و نیز پیشروی نولیبرالیسم در آفریقای جنوبی با کمک نیروهایی در درون کنگره ملی آفریقاــ در دوران ریاست جمهوری تابوامبکی ــ به آمریکا باز می گردد.

پیش از سرکار آمدن گروه بوش، جو شیفتگی نسبت به خصوصی سازی در دهه ی هشتاد و نود(یعنی پذیرش کامل آن از سوی دولت کلینتون، و نیز دولت های ایالتی و محلی) منجر به این شد که شرکت های بزرگ عمومی در چندین بخش اقتصادی با موفقیت به حراج گذاشته شوند یا به پیمانکاران واگذار شوند. از شرکت های آب و برق گرفته تا مدیریت بزرگراه ها و جمع آوری زباله ها. بعد از این که دست و پای دولت قطع شد، آنچه باقی ماند«قلب» حکومت بود ــ آن وظایف لاینفک و تفکیک ناپذیر از مفهوم حکومت که طرح واگذاری آن ها به شرکت های خصوصی معنای دولت ــ ملت را بی اعتبار می کرد یعنی ارتش، نیروهای انتظامی، آتش نشانی، زندان ها،مرزبانی، تشکیلات امنیتی ـ اطلاعاتی، کنترل بیماری ها، سامانه ی مدارس عمومی و اداره ی بوروکراسی های دولتی.

پیشگامان تدوین طرح خصوصی سازی«قلب» حکومت که فقط می توان آن را «حکومت پلیسی خصوصی سازی شده» نامید، چهره ای با نفوذ تشکیلات آینده ی بوش پسر یعنی دیک چنی، دونالد رامسفلد و خود جرج دبلیو بوش.(همان 418)

            پروژه ی رامسفلد، وزیر دفاع بوش، با 250 میلیون دلار ثروت،برای به کارگیری«منطق بازار» در ارتش آمریکا، به چهار دهه پیش می رسیدکه وی در سمینارهای دانشکده اقتصاد دانشگاه شیکاگو شرکت می کرد. رامسفلددر جشن تولد نود سالگی مرشد خود فریدمن گفت:« میلتون ویژگی خاصی داردو آن این است که هر گاه نزدیک او هستم و با او صحبت می کنم، احساس می کنم زرنگ تر شده ام.» (همان 419)

            شوک 11 سپتامبر و اعلام«جنگ با ترور»در حکم دفتر راهنمای سرمایه گذاری در موسسه ای جدید بود که دولت بوش برای«آمریکای شرکتی»تدوین کرد. جریان در آمددر این موسسه از منبع بی پایان دلارهای مالیاتی سر چشمه می گرفت که از قیف نهادهای مختلف به شرکت های خصوصی سرازیر می شد:از قیف پنتاگون(واریز مبلغ 270 میلیارد دلار در سال به جیب پیمانکاران خصوصی،افزایشی به میزان 137 میلیارد دلار از هنگام روی کار آمدن بوش)؛ و از قیف آژانس های اطلاعاتی ایالات متحده(42 میلیارد دلاردر سال به پیمانکاران برای پیمان سپاریِ وظایف اطلاعاتی- امنیتی به بیرون از آژانس،بیش از دو برابر میزان سال1995)و اما نهاد نو رسیده ی« وزارت امنیت کشور» بین 11 سپتامبر2001 تا سال2006 ، مبلغ 130 میلیارد دلار به پیمانکاران خصوصی داد. دولت بوش در سال 2003، مبلغ 327 میلیارد دلار هزینه ی پیمان های واگذارشده به بخش خصوصی کرد.- تقریباً چهل درصدِ هر دلاری که اختیارخرج آن را داشت. ( همان 436)

 معماران تهاجم به عراق، معتقدانی جدی به دکترین شوک بودند- بر آنها معلوم بود که با درگیر شدن عراقی ها با فوریت های روزمره، اقتصاد را می توان، به طور نا محسوس، به حراج گذاشت و نتیجه ی حراج را معامله ی قطعی اعلام کرد. در عراق خیلی چیز ها بود که بتوان از آن سود برد: عراق نه تنها سومین کشور بزرگ نفتی با ذخایر شناخته شده بود،بلکه یکی از آخرین استحکامات مصون مانده از شبیخون سرمایه داری لگام گسیخته ی فریدمنی برای بر پایی بازار جهانی بود. پس از آن که دست اندرکاران جریان تهاجمیِ بازار آزادآمریکای لاتین، آفریقا، اروپای شرقی و آسیا را فتح کردند،اکنون، نوبت به دنیای عرب، یعنی آخرین سر حد فتوحات،می رسید. (همان472)

از آنجا که نمی شد سراسر جهان عرب را یک جا فتح کرد، ضرورت داشت که از کشوری به عنوان کاتالیزور(تسریع کننده)استفاده کنند:ایالات متحده به آن کشور حمله می کند و آن را ،به قول توماس فریدمن- مبلغ اصلی رسانه ای این نظریه-«الگویی متفاوت در بطن جهان عرب / اسلام می سازد»،الگویی که به نوبه ی خود، یک رشته امواج دموکراتیک/ نو لیبرال در سراسر منطقه پخش خواهد کرد. در این نظریه خاورمیانه بعد از «پاک شدن »از وجود تروریست ها و ایجاد منطقه ی آزاد تجاری وسیع درگیر انتخاباتی می شود که تمام زمینه های لازم پیش تر برای آن چیده شده است.(همان475)

            در جنگ خلیج فارس در سال 1991، حدود سیصد موشک«تام هوک»در پنج هفته و در تهاجم سال2003،بیش از سیصد و هشتاد موشک تنها در یک روزشلیک شد. بین بیستم مارس و دوم ماه مه ، یعنی روزهای «عملیات رزمی عمده»،ارتش آمریکا،بیش از سی هزار بمب روی عراق فرو ریخت و،علاوه بر آن بیست هزار موشک هدایت شونده ی دقیق- برابر67 در صد موشک هایی که تا آن روز تولید شده بود-شلیک کرد.

            یاسیمین موسی،مادر 3 فرزند در بغداد،در جریان بمباران ها می گفت:«خیلی می ترسم دقیقه ای بدون شنیدن صدا یا احساس فرود بمبی نمی گذرد. فکر نمی کنم که حتی یک جای یک متری امن هم در سراسر عراق گیر بیاید. این بدان معنا بود که دکترین«شوک و ارعاب» تاثیر خودش را نشان می داد.«شوک و ارعاب»دکترینی نظامی است که،در تقابل آشکار با قوانین جنگیِ«منع مجازات جمعی»،به این مباهات می کند که نه تنها نیروهای دشمن،بلکه- بنا به تاکید طراحان این دکترین-«آشکارا کل جامعه» را هدف قرار می دهد:بخش اصلی این راهبرد ایجاد ترس جمعی است.(همان480)

            با آغاز جنگ،ساکنان بغداددر معرض محرومیت حس توده ای قرار گرفتند. اندام های حسی شهر،یکی یکی قطع می شد،که اولین آن ها حس شنیداری بود. در شب28 مارس 2008،وزارت مخابرات عراق بمباران و به آتش کشیده شد . علاوه بر آن ، چهار مرکز تلفن بغدادنیز با بمب های زاغه شکن بمباران و به آتش کشیده شدکه به قطع میلیون ها تلفن در سراسر شهر انجامید. تا دوم آوریل،در سراسربغدادهیچ تلفنی کار نمی کرد. در همان حمله فرستنده های رادیو و تلویزیون نیز مورد اصابت قرار گرفت،و باعث شد اعضای خانواده ها که در بغداد به طور جمعی در خانه گرد هم می آمدند، نتوانند حتی برای اطلاع از رویدادهای بیرون از خانه یک پیام کوچک هم دریافت کنند. (همان484)بعد نوبت به حس بینایی رسید. به گزارش گاردین مورخ چهارم آوریل در یک آن سراسر شهر پنج میلیونی در ظلماتی وحشتناک و بی پایان فرورفت. ساکنان بغداد که در خانه هایشان گیرافتاده بودند،نمی توانستند با یکدیگر صحبت کنند،صدای هم را بشنوند یا بیرون را ببینند. سراسر شهر را، همچون زندانیِ سیاه چال های«سیا»به غل و زنجیر بسته و بر سرش کیسه حاجب کشیده بودند. بعد هم لختش کردند.(همان484) به گزارش لس آنجلس تایمز،«صدها غارتگر که کاشی های باستانی را شکستند، پیشخوان ها را خالی کردندو طلاها و دیگر اشیا ی عتیقه را از موزه ی ملی عراق ربودند، آثاری را غارت می کردند که پیشینه ی آن ها به جامعه اولیه بشری می رسید. هشتاد در صد از 170 هزار شی ارزشمند  موزه به یغما رفت.(همان485)مگ فرسون مشاور اقتصادی ارشد حاکم آمریکایی عراق پل برمر و متخصص ارشد شوک درمانیِ اقتصادی می گفت:«من فکر می کردم که وقتی کسی خودروی دولتش را می برد،یا پشت کامیونی می نشیند که قبلاً متعلق به دولت بوده است ، خصوصی سازی دارد به طور طبیعی اتفاق می افتد،و این خیلی هم عالی است .»این بوروکرات کهنه کار دوران ریگان و معتقد راسخ به اقتصاد مکتب شیکاگو، این غارت را شکلی از «کوچک شدنِ»بخش دولتی می نامید.(همان487)

            هنوز غارت های اولیه ی پس از هجوم پایان نیافته بود که شوک درمانیِ اقتصادی ویرانگر با این توصیه های مارک بلکا وزیر دارایی دست راستی لهستان و ایگور گیدر، معاون پیشین نخست وزیر یلتسین(که اکنون برای حضور در کنفرانسی در بغدادبه آنجا سفر کرده بودند)آغاز شد. بنگاه های اقتصادی دولتیِ بی بازده را، بدون تلاش برای نجات آنها با وجوه دولتی، باید فوراً فروخت(همان 493) «بخش خصوصی را راه بیاندازید،و این کار را با حذف یارانه ها شروع کنید. این اقدامات خیلی مهم تر و تعیین کننده تر از خصوصی سازی است.»(همان493)

            برمر،حاکم آمریکایی عراق، به سرعت قوانینی را تصویب کرد که در مجموع ،همان برنامه ی سنتی و کلاسیک شوک درمانیِ «مکتب اقتصادی شیکاگو»بود. اقتصاد عراق ،پیش از تهاجم،بر شرکت ملی نفت و دویست شرکت دولتی اتکا داشت که مواد اصلی غذایی و مواد اولیه صنایع عراق- از سیمان تا کاغذ و روغن خوراکی – را تولید می کردند. بنا به دستور برمر، تمام این شرکت ها خصوصی شدند. برمر برای نشان دادن در باغ سبز به سرمایه گذاران خارجی برای شرکت آنها در حِراج دارایی های دولتی در جریان خصوصی سازی و ساختن کارخانجات جدید و تاسیس فروشگاه های خرده فروشی زنجیره ای در عراق ، یک سلسله قوانین ریشه ای تصویب کرد. یکی از این قوانین (که مستقیماً بر گرفته از کتاب میلتون فریدمن بود) قانون کاهش مالیات بر شرکت های عراقی از حدود 45 در صد به نرخ ثابت15 در صد بود. قانون دیگر به شرکت های خارجی اجازه می داد که سهام شرکت های عراقی را تا سقف صد در صد تملیک کنند. بر اساس قانون دیگری که فاجعه بار بود سرمایه گذاران می توانستند همه ی سود حاصله از عملیات خود را از عراق خارج کنند. بدون آن که ملزم به سرمایه گذاری دوباره آن و یا پرداخت مالیات باشند. در این فرمان قید شده بود که سرمایه گذاران می توانند قراردادهای اجاره یا پیمان های چهل ساله ای منعقد کنند که بعد از این مدت هم تمدید پذیر بود. این قرارداد هایی که اشغالگران امضا می کردند همچون یوغی برگردن دولت های آینده ی عراق می ماند ... در این زمان دولت اشغالگران بیست میلیارد دلار درآمد شرکت ملی نفت عراق را تصاحب کرد.( همان 498)...

             فصل پایانی کتاب« دکترین شوک» خانم نائومی کلاین، نوید بخش آغازِ پایان عصر نولیبرالیسم یا « سرمایه داری بی قید وبند» است که بیش از سه دهه جهان را عرصه تاخت و تاز وحشیانه، چپاولگرانه و خونبار خود قرار داد. در سال 2006، وارثان نظریه فریدمن، در ایالات متحده، یعنی«نومحافظه کاران» که مجموعۀ سرمایه داری فاجعه را بنا نهادند، در ضعیف ترین وضعیت در تاریخ حیات خود قرار داشتند. اوج موفقیت های نومحافظه کاران، پیروزی آن ها در کنگره ایالات متحده در سال 1994 بودو درست 9 روز پیش از مرگ فریدمن در نوامبر سال 2006، این پیروزی را واگذار کردند. سه مسئله ای که به شکست محافظه کاران در انتخابات میان دوره ای سال 2006 کمک کرد عبارت بود از فساد سیاسی، مدیریت جنگ عراق و نکته ای که جیم وِب، نامزد پیروز سنای ایالات متحده از حزب دمکرات به بهترین نحو بیان کرد:« کشور به سوی چنان نظام طبقاتی ای  کشیده شده که از سده ی نوزدهم کسی همانندش را ندیده است.» در هر حال، اصول محوریِ اقتصاد«مکتب شیکاگو» ـ یعنی خصوصی سازی، مقررات زدایی، و قطع خدمات دولتی ـ شالوده ی ناکامی ها را بنا نهاده بود.(همان 632)

            اجرای اصول اقتصاد بازار آزاد بی قید و بند، در همه جای جهان به یک نتیجه منجر شده است: ثروتمندان را به ابر ثروتمند و کارگران و زحمتکشان را به فقرای یک بار مصرف تبدیل کرده است. در آرژانتین، که سال 1970، بالاترین دهکِ ثروتمندِ جمعیت دوازده برابرِ پایین ترین دهکِ جمعیت درآمد داشت، در  سال 2002، درآمد ثروتمندان 43 برابر بیشتر از درآمد فقرا شد. در دسامبر سال 2006، یعنی یک ماه بعد از مرگ« فریدمن»  طبق جستار سازمان ملل« دو درصدِ بزرگ سالانِ ثروتمند جهان مالک بیش از نصف ثروت خانوارهای جهان هستند. این جابه جایی ثروت درآمریکا از همه جه آشکارتر به چشم می آید. در این کشور، مدیران شرکت ها در سال 1980 که ریگان« سرمایه داری بی قیدو بند» فریدمنی را آغاز کرد، 43 برابر میانگین کارگران درآمد داشتند. این درآمد تا سال 2005 به 411 برابر رسید.(همان 632)

            با افشای رسوایی های مالی گسترده ی نومحافظه کاران از پینوشه در شیلی تا خوان ماریا بوردابری در اروگوئه و خورخه ویدلا رئیس جمهور آرژانتین و گنزالو سانچزدولوزادا رئیس جمهور بولیوی و الیگارشی حیرت آور روسیه و کزاد بلکف مالک روزنامه های حامی مکتب اقتصادی شیکاگو در کانادا و شرکت انرون در آمریکا و گردور نورکیست، از اعضای فکریِ« فریدمنی» که با اعلام این که «من نمی خواهم دولت را برچینم، فقط می خواهم آن را چنان کوچک کنم که بتوانم به درون حمام بکشم و در وان بگذارم.» مو بر تن ترقی خواهان راست می کرد؛ و آگاهی توده های میلیونی مردم، مبارزه علیه  این مکتب اقتصادی آغاز شد.( همان 635)

             در سال 2001، آتش اعتراض مردم آرژانتین علیه نسخه ریاضتی«صندوق بین المللی پول» فوران کرد و به برکناری پنج رئیس جمهوری طی سه هفته انجامید. در سال های بعد، مقاومت در برابر شوک درمانی اقتصادی به بسیاری از آزمایشگاه های پیشین یعنی شیلی، بولیوی، روسیه،چین، لبنان و ... گسترش یافت. رفته رفته با ریختن ترس جمعی مردم که نخست با تانک و شلاق القا شده بود، و با خروج ناگهانی سرمایه ها و قطع ظالمانه خدمات عمومی همراه بود، مردم خواستار دموکراسی واقعی و کنترل بیشتر دولت بر بازارها شدند. نظرسنجی مشترک نیویورک تایمز و CBS  در سال 2006 نشان داد که 64 درصد شهرواندان آمریکا بر این باورند که دولت  باید پوشش همگانی خدمات درمانی را تضمین کند.(همان 636) مبارزه با خصوصی سازی گسترده، بویژه در آمریکای لاتین اوج گرفته است. پس از پیروزی هوگو چاوز در ونزوئلا، نوبت به پیروزی ائتلاف چپ به رهبری« فرنته آمپلیو» در اروگوئه،« لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا» در برزیل، دانیل اورتگا و ساندینیست ها در نیکاراگوئه، رافائل کورا در اکوادور، اِوو مورالس در بولیوی و ...رسید. مردم آمریکای لاتین اجرای برنامه هایی را در دستور کار قرار داده اند که در بیش از سه دهه ی اخیر، مورد تهاجم وحشیانه قرار گرفته بود: ملی کردن بخش های اساسی اقتصاد، اصلاحات ارضی، سرمایه گذاری های عمده وجدید در عرصه های آموزش و پرورش، مبارزه با بیسوادی و مراقبت های درمانی. اقدامات بنیادینی در سراسر آمریکای لاتین آغاز شده است:در برزیل، یک و نیم میلیون کشاورز در جنبش« مردمان بی زمین» گرد هم آمده اند و صدها تعاونی برای بازستانی زمین های بایر تشکیل داده اند. در آرژانتین، جنبش « شرکت های احیا شده»، کارکنان دویست شرکت ورشکسته با راه اندازی مجدد آن ها، شرکت های ورشکسته را به تعاونی های دموکراتیک تبدیل کرده اند. در ونزوئلا، با اعطای حق تقدم به تعاونی ها در گرفتن پیمان های دولتی، و با دادن انگیزه های اقتصادی به معامله بین خود تعاونی ها،اولویت نخست سیاسی به تعاونی ها داده شد است. اما مهمترین محافظ آمریکای لاتین در برابر شوک های آینده، ریشه در استقلالِ رو به ظهورِ قاره ی آمریکای لاتین از نهاد های مالی واشنگتن دارد ــ که این استقلال، خود، نتیجه یک پارچگی وسیع تر دولت های منطقه است. به عنوان مثال« گزینه ی بولیوی برای آمریکای لاتین (ALBA)، پاسخ دندان شکن قاره آمریکا به رویای مدفون شده ی شرکت گرایی، یعنی« منطقه آزاد تجاری آمریکای لاتین» منطقه ای تجاری و آزاد از آلاسکا تا« تیرادل فواگو» است. براساس پیمان نامه ی«آلبا»، هر کشوری، در تعاملی مستقل از قیمت های بازار جهانی، در ازای کالایی که بیشترین نیاز را به آن دارد، کالایی را در اختیار می گذارد که در تولید آن مزیت نسبی دارد. (همان 647) با آن که «آلبا» هنوز در آغاز راه است، اما از هم اکنون شیوه ی نوین مبادلات اقتصادی آغاز شده است: بولیوی گاز را به قیمت ثابت و ارزان تر عرضه می کند، ونزوئلا نفت یارانه ای به کشورهای فقیر می دهد و مهارت و دانش فنی خود را در توسعه منابع نفتی با دیگران تقسیم می کند، و کوبا ضمن آموزش دانشجویان کشورهای دیگر در دانشکده های پزشکی خود، هزاران پزشک را برای درمان رایگان به سراسر قاره اعزام می کند. این یکپارچگی به آن معناست که چنانچه کشوری با کسری مالی روبرو شود ناگزیر خواهد بود که به سوی« صندوق بین المللی پول» یا خزانه داری آمریکا دست نیاز دراز کند.

            نتایج کار بسیار درخشان بوده است. برزیل که با زنجیر بدهی های هنگفت خود، دراز مدتی به واشنگتن وابسته بود، از بستن قرداد جدید با« صندوق بین المللی پول» امتناع می ورزدو نیکاراگوئه در حال خروج از صندوق است. ونزوئلا از صندوق و بانک جهانی هر دو کنار کشیده است و حتی آرژانتین،« شاگرد نمونه» پیشین واشنگتن، در این روند جا دارد. در نتیجه « صندوق بین المللی پول» که در دهه های هشتاد و نود بسیار پرقدرت بود، اکنون دیگر در قاره ی آمریکا لاتین زوری ندارد. در سال 2005، بدهی های آمریکای لاتین 80 درصد مجموعه ی سبد بدهی«صندوق» راتشکیل می داد. در سال 2007 کل  قاره فقط یک درصد سبد بدهی صندوق را تشکیل می دهد ــ و این تغییرات تنها ظرف دو سال است.کرچنر رئیس جمهور آرژانتین می گوید: بعد از خلاصی از «صندوق» تازه داریم زندگی می کنیم و خوب هم زندگی می کنیم. این دگر گونی از آمریکای لاتین نیز فراتر می رود. فقط طی سه سال، سبد وام جهانی«صندوق بین المللی پول» از 81 میلیارد دلار به8/1 میلیارد کاهش یافته است که تقریباً تمام این مبلغ هم به ترکیه پرداخت شده است.( همان 649)

            با این همه نباید از یاد برد که مخالفت با «سرمایه داری وحشی» گاهی به اشکال ارتجاعی و فاشیستی بروز می کند. به عنوان مثال در آمریکا خشم برخاسته از تحلیل طبقه ی متوسط، به آسانی منحرف و به فراخوانی برای احداث دیوارهای مرزی تبدیل شد. نومحافظه کاران می کوشند جنبش را علیه« خارجی هایی که غیر قانونی در آمریکا زندگی می کنند و با دستمزد کمتر، مشاغل را از آمریکایی ها می ربایند» راه بیاندازند. این بلاگردانی باعث شد که بزرگترین تظاهرات در اعتراض به حقوق مهاجران در تاریخ آمریکا، با شرکت بیش از یک میلیون نفر در سال 2006 برگزار شود. در هلند احزاب دست راستی ضد مهاجرت همه پرسی سال 2005 درباره« قانون اساسی اروپا» را به همین نحو به گروگان گرفتند و آن را به رای گیری ای تبدیل کردند که کمتر علیه نظم شرکت محور و بیشتر بر ضد طیف پیشه وران لهستانی معطوف شد که به اروپا غربی سرازیر و باعث کاهش دستمزدها شدند. در روسیه برای تخلیه ی خشم عموم، جز ناسیونالیسم و شبه فاشیسم گریزگاه دیگری باقی نگذاشته اند. خشونت های قومی در روسیه سالانه نزدیک به سی درصد رشد داشته است و بنابر گزارش، در سال 2006 این افزایش تقریباً روزانه بوده است. در این کشور نزدیک به 60 درصد مردم از شعار ارتجاعی« روسیه برای روس ها» حمایت می کنند و ... (همان 637)

            کتاب بسیار مهم، تاثیر گذار و تعیین کننده ی خانم« نائومی کلاین»، در عین حال از بعضی ضعف ها(همان 28 سطر 2)، کلی گویی ها( همان 90 پاراگراف 1) و نکات قابل تردید، مبرا نیست که به بعضی از نقاط، مترجمان محترم کتاب، در پیشگفتار کتاب اشاره کرده اند. نویسنده چون به اندیشه های سوسیال دموکراسی پایبند است، به مبارزات گسترده و قهرمانانه، کمونیست ها در سراسر جهان علیه جهانی سازی نولیبرالیستی، تقریباً هیچ اشاره ای نمی کند. او درباره ی کوبای سوسیالیستی و مقاومت شجاعانه آن در برابر سرمایه داری و از جمله سرمایه داری وحشی بی قیدو بند آن هم در شرایط محاصره کامل توسط آمریکاو تقریباً تمام کشورهای آمریکای لاتین که غرق در پروژه های جهانی سازی شیکاگویی بودند،سخنی نمی گوید. ده ها حزب کمونیست در سراسر جهان، در شرایط وحشتناک شکست سوسیالیسم و در بحران عمیق روحی و روانی ناشی از این شکست و نیز در شرایط سرکوب و داغ و درفش این دوران ، لحظه ای در برابر این نحله ی اقتصادی سر خم نکردندو در حد امکانات خود به مقابله با آن برخاستند.

            نویسنده تحولات کشور بسیار مهم چین(همان281)را تقریباً سطحی و نه چندان عمیق بررسی می کند. در بررسی رویدادها و عواقب بحران سال 1989، آمار و ارقام قانع کننده ای از منابع معتبر ارائه نمی کند و از بیرون آوردن میلیون ها نفر از مردم چین از زیر خط فقر سخن نمی گوید . با این همه هشدارهای او درباره نفوذ نو لیبرالیسم در اقتصاد جمهوری خلق چین و البته مبارزه مردم آگاه علیه این خط مشی ها و وا داشتن دولت در باز پس گیری و تجدید نظر در این خط مشی ها ، نکته های ارزشمندی را بیان می کند.

            تحلیل و موضعگیری های نویسنده در برابر تحولات لبنان و نحوه مواجه ی آن با اقتصادبازار آزاد بی قید وبند قابل تامل و گاه تاسف آور است.(همان655)

با این وجود،مطالب کتاب از آن چنان محتوای ژرفی برخوردار است که مطالعه آن را باید از ضرورت های نخستین بهبود خواهان جهان دانست. مطالعه این کتاب به ویژه برای بهبود خواهان جامعه ما سخت ضرورت دارد زیرا تبلیغات جهنمی نحله ی فکری شیکاگو مبنی بر خصوصی سازی گسترده، کوچک کردن دولت و نابود کردن نظام تامین اجتماعی آن چنان در افکار بخش گسترده ای از روشنفکران و حتی مردم عادی ریشه دوانده است، که این اصول را اصول کاملاً بدیهی و مسلم برای رشد و پیشرفت کشور تلقی می کنند و علیرغم صدمات وحشتناکی که اجرای این اصول در دهه های اخیر به اقتصاد و زندگی میلیون ها مردم وارد کرده است؛ همچنان این نظریه ور شکسته فریدمنی را در جامعه گسترش می دهند که گویا علت این یا آن بحران اجتماعی ، عدم پایبندی کامل و تمام عیار نسبت به این اصول است.

            معرفی کتاب بسیار ارزشمند«دکترین شوک»را با بخشی از پیشگفتار مترجمان محترم کتاب به پایان می بریم که خود گویای نکات ارزشمندی است.

«بحران جاری اقتصادی ، با شروع در سال2008 به ور شکستگیِ بسیاری از شرکت هایِ عظیم تولیدی، از جمله خودرو سازی جنرال موتورز – و چندین بانک و شرکت بیمه ی تراز اول ایالات متحده انجامید. این بحران دولت ایالات متحده را وا داشت تا، برای نجات بخش خصوصی، به دخالتی وسیع و جدی در عرصه ی اقتصاد و هزینه کردن میلیارد ها دلار از جیب مردم دست زند- اقدامی که ور شکستگیِ سیاست های اقتصادی نو لیبرالی را به نمایش گذاشت و ، با دست آویختن دولت آمریکا به دامانِ مکتب کینز،از اصول محوریِ«مکتب اقتصادی شیکاگو»(به ویژه،لزوم عدم دخالت دولت در نظام«خود سامان»بازار)یک مضحکه ساخت. با وجود این ، باید اذهان کرد که در دهه1970، در شرایطی که بحرانِ «رکودِ تورمی»بر اقتصادکشورهای غربی حاکم بود، سیاست های اقتصادی کینزی به بن بست رسیده بود. و دیگر نمی توانست پاسخگوی مشکلات اقتصادی آن برهه باشد. بنابراین، اقتصاد یا باید راهکارهای نو لیبرالیِ«مکتب اقتصادی شیکاگو»را در پیش می گرفت، یا سمت وسویی هر چه بیشترضد سرمایه داری می یافت-یعنی راهکارهای متفاوت از راهکارهای معتدل کینزی برای حفظ نظام سرمایه داری و پیشگیری از گرایش مردم به چپ، نیز متفاوت از راهکارهای افراطی و ضد مردمیِ فریدمنی. اما به دلایلی که شرح آن خود مجال دیگری می طلبد،«چپ» برای پیروزی در این نبرد بسیار ضعیف بود و، بر خلاف فریدمن و پیروانش در دانشگاه شیکاگو پیشاپیش خود را آماده ی بهره برداری از چنین«فرصت»ی نکرده بود.

 

 

[1]- دکترین شوک، ظهور سرمایه داری فاجعه، نائومی کلاین، ترجمه مهرداد(خلیل) شهابی و میر محمود نبوی، کتاب آمه، چاپ دوم، زمستان 89، ص19

http://khosrobagheri.blogfa.com/post-81.aspx بر گرفته از :

 

 نوید نو همچنین خواننده های عزیز را به مطالعه نقد نئولیبرالی از این کتاب در آدرس زیر فرا می خواند

http://cheragheazadi.org/index.php/archives/2591

ونیز می توانید متن کامل کتاب را به صورت تسخه PDF در این آدرس پیدا کنید :

http://www.4shared.com/office/Io_i38wO/D060-Naomie_Kelayne-Doctorien_.html

 

 

مطلب را به بالاترین بفرستید: مطلب را به آزادگی بفرستید: