مطلب دریافتی

 

 

جایگزین پیشنهادی برای حذف یارانه ها

سیامک طاهری

 

گفتگو بر سر حذف یارانه ها دیر زمانی است که آغاز شده است.به دیگر سخن دولت های هشت ساله آقایان هاشمی رفسنجانی وخاتمی واینک احمدی نژاد با این مساله دست به گریبان بوده وهستند.پرداخت یارانه اگر چه در زمان شاه شکل گرفت ولی پس از انقلاب ادامه یافت. و در جریان جنگ هشت ساله رو به گسترش نهاد. طرح دولت آقای احمدی نژاد اگر چه عنوان" هدفمندی یارا نه ها "  را بر پیشانی دارد ؛ اما تقریبا  بر همگان روشن است که این طرح در عمل حذف گام به گام یارانه ها را هدف گرفته است . هیچ عقل سلیمی نیز نمی تواند بپذیرد که دولتی که این همه هزینه رابرای چنین طرحی به جان خریداری کرده است ؛ تا ابد تمامی درآمد های بدست آمده ازاین طرح را به حساب مردم واریز نماید . آقای احمدی نژاد نیز در نطقی که طی آن این طرح درعمل کلید خورد از پرداخت پنجاه در صد مبلغ مورد نظر به حساب مردم سخن گفتند . پنجاه درصد بقیه در حساب دولت و با مدیریت دولتی به چرخش در می آید.

 

چرا یارانه؟

در کشور ما یارانه مواد غذایی ونان با هدف ایجاد رضایت در میان بخش های گوناگون جامعه وبه منظور ایجاد انگیزه برای پشتیبانی ازحکومت شاه و یارانه بنزین با هدف شکل دهی استفاده گسترده ازاتوموبیل به عنوان وسیله حمل ونقل افراد و کالا و درجهت گسترش سرمایه داری وابسته شکل گرفت. ساخت کارخانه تولید پیکان وسپس ژیان و...از جمله طرح های تکمیل کننده این هدف بود. این جمله آقای هویدا "به امید روزی که هر ایرانی یک پیکان داشته باشد" هنوز در خاطره هاست.این طرح ها درعمل باعث به فراموشی سپرده شدن گسترش حمل ونقل عمومی وشبکه راه آهن ایران شد.

درپاره ای از کشور های دیگر ؛ یارانه با هدف دفاع از تولید ملی ویا قدرت رقابت کالاهای داخلی در رقابت با کالاهای خارجی  پرداخت شده است ویا می شود. مانند پرداخت یارانه به تولید محصولات کشاورزی ودامی ویا استخراج زغال سنگ ویا یارانه به شرکت های تولید کننده ایرباس وبویینگ ویا تسلیحات نظامی در اروپا وآمریکا.

 

یارانه ها چه اهداف دیگری را می توانند دنبال کنند؟

یارانه افزون بر اهداف بالا می تواند به منظور کمک به جایگزینی یک فراورده به جای فراورده دیگر ویا مدرنیزاسون بخشی از ساختار زیربنایی ویا روبنایی یک کشور بکار گرفته شوند. مانند پرداخت یارانه به منظورجایگزین کردن مصرف گاز به جای نفت یا بنزین ویا جلو گیری از قطع درختان جنگل ها برای استفاده از آن ها به منظور سوخت و...و یا استفاده از راه آهن ؛ مترو ویا اتوبوس ( از طریق ارزان کردن شبکه حمل ونقل عمومی ) ویا جایگزینی حمل کالا به وسیله شبکه ریلی به جای کامیون.

 

مشکلات فعلی یارانه های سوختی چیست؟

کاستی های پرداخت یارانه ها به شکل تا کنونی آن عبارتند از :

1-   جلوگیری ازمدرنیزاسیون شبکه حمل ونقل عمومی (مترو؛ راه آهن ؛اتوبوس ) وتشویق مصرف کنندگان به استفاده ازاتوموبیل های شخصی به جای وسایل حمل ونقل عمومی به علت ارزان بودن سوخت ونیز استفاده ازاتوموبیل های پر مصرف ونیز عدم تشویق صاحبان اتوموبیل های فرسوده به تعویض ویا تعمیراتوموبیل های خود.

 

2-   عدم انتقال بهینه یارانه ها به نیازمندان واقعی؛ تقریبا اکثریت مطلق نیازمندان واقعی دارای اتوموبیل نیستند؛ بنابراین استفاده آنان از یارانه سوختی حداقل وبرخورداری بالادستان جامعه که از اتوموبیل برخوردار هستند حداکثر است.

 

3-   قاچاق مواد سوختی از طریق مرزها وایجاد هزینه های بی دلیل برای دولت .

 

اشکال طرح حذف یارانه ها "هدفمندی یارانه ها"

آنچه که به نام طرح هدفمندی یارانه درحال اجر است دارای اشکالات زیرین است:

 

1-علی رغم فشار دولت به تولید کنندگان وبخش خدماتی وتجاری به منظور عدم افزایش قیمت ها وحتی پایین آوردن قیمت ها ، یک انفجار قیمتی در حال شکل گیری است.

 

2-فشار وارد بر بنگاه های تولیدی ؛ خدماتی وتجاری روند ورشکستگی را در کشور افزایش داده است. برای نمونه نیاز کشاورزان به نقدینگی برای ادامه فعالیت به چهار برابر گذشته افزایش یافته است بنا به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی در روزنامه شرق " درمناطق مختلف سطح زیر کشت محصولات زراعی 10تا 15 درصد کاهش می یابد"

ودر همانجا از قول دبیر خانه کشاورز می خوانیم که: "کشت های زمستانه سال جاری با 25 درصد کاهش روبرو خواهد شد."

و نایب رییس کمیسیون کشاورزی می گوید: "به دلیل کاهش بارندگی اغلب کشت های دیم سبز نشده است وپیش بینی می شود حدود دومیلیون تن از محصولات زمستانه در سال جاری کاهش یابد." و " باتوجه به چاه ها ی گازوئیلی وماشین آلات کشاورزی حدود 102تومان قیمت تمام شده گندم آبی است"

ورییس کشاورزی اتاق ایران می گوید : " باید منتظر خروج برخی از واحد های صنعتی کوچک از دایره تولید وکاهش تولید محصولات کشاورزی در سال آتی زراعی باشیم ."

قیمت گازوئیل مصرفی مرغداری ها در یک سیکل جوجه ریزی قبل از این مرحله از حذف یارانه ها حدود 500 تا 700هزار تومان بود واکنون با گازوئیل 150تومانی بین 5/5 تا 7میلیون تومان وبا گازوئیل 350 تومانی 10تا 12میلیون تومان است .

 این در حالی است که از همان منبع پیشین می خوانیم :

"در حال حاضر 23درصد اشتغال ملی و12درصد تولید ناخالص ملی وامنیت غذایی به تولید کشاورزی برمی گردد."

البته  این 12 درصد از مجموع تولید ناخالص ملی یعنی با احتساب نفت است ودر صورت کسر سهم نفت از مجموع تولید ناخالص ملی این میزان به مقدار متنابهی افزایش می یابد.

این طرح در شرایطی در حال اجرا است که سازمان فائو اعلام کرده است که قیمت 55قلم کالای کشاورزی ومحصولات غذایی افزایش می یابد. وقیمت های جهانی مواد غذایی حدود 50درصد بالا رفته ؛ روغن 100درصد وغلات 50درصدافزایش خواهد یافت . وکاهش بارندگی نسبت به سال پیشین 86در صد اعلام شده است و سخن از جیره بندی آب کشاورزی است.هم اکنون دولت برای پایین نگاه داشتن قیمت ها تعرفه میوه ها را به صفر کاهش داده است واین خود عاملی برای ضربه زدن  به تولید کشاورزی وسود بیشتر بخش تجاری است.

روزنامه اطلاعات مورخ 22دی 89 درنوشتاری بنام "الزامات استمرارتوفیق طرح هدفمندی یارانه ها "برای پیشبرد این طرح به لزوم برداشتن فشاراز بخش تولید وخدمات برای تثبیت قیمت ها "اشاره کرده ومی نویسد:

"در حال حاضر بسیاری از شرکت هاوکارخانه ها ی تولیدی ملزم شده اند که قیمت کالاهای خود را افزایش ندهند وحتی در مواردی به آنان گوش زد شده که اگر می توانند حتی به قدراندکی هم که شده قیمت ها را پایین بیاورند .  ...  دولت قصد دارد به این وسیله  از اثرات تورم روانی بکاهد و  ...  درحقیقت دولت می خواهد بگوید که حتی قادر به خلق معجزه نیز هست." و "دولت نباید ونیز نمی تواند بیش از حد به بخش تولید وحتی خدمات وبازرگانی برای پایین نگاه داشتن قیمت ها فشارآورده وشرایط غیر قابل تحملی را برایشان فراهم بیاورد . دخالت روزافزون دولت در نرخ گذاری وتعیین قیمت واتخاذ سیاست انقباضی در این مورد ؛ موجب خستگی وفرسودگی وزیاندهی آنان شده ومزیت سرمایه گذاری در این بخش ها بیش از پیش در معرض خطر قرار خواهد گرفت."

هم اکنون سخن بر سر کشت نشدن بخشی اززمین های کشاورزی ؛ عدم فعالیت مرغداری ها – دستکم در زمستان ها که سوخت بیشتری مصرف می شود- است

 

ودر روزنامه دنیای اقتصاد  مورخ 12بهمن  می خوانیم:"در بدترین شرایط ممکن آثار تورمی حاصل ازطرح هدفمندی ( می تواند) به اندازه ای شدید باشد که قیمت بخش عمده کالا تا انتهای سال آینده 2 برابر مقدار فعلی  شود.صرف نظر از تاثیر چنین تورمی بر وضعیت معیشتی فقرا یا رونق کلی اقتصادی ؛ یک نتیجه مهم آن است که انگیزه صرفه جویی از مصرف انرژی ؛ تا انتهای سال نیز بکلی از بین خواهد رفت "

. بازهم به همان نوشته اطلاعات استناد می کنیم:" در حال حاضر شرایط بازار پول وسرمایه شرایط حساسی است . تحریک بازار با سرریز کردن نقدینگی غیر قابل مهار می تواند استمرارتوفیق طرح را به مخاطره بیندازد. دولت هنوز درآمدی تحصیل نکرده ؛ نزدیک به پنج هزار میلیارد تومان نقدینگی (با واریز پول به حساب خانواده ها ) وارد بازار کرده است. بر اساس گفته های مقامات قراراست در قبل از پایان سال پنج هزار میلیارد تومان دیگر در مرحله دوم ؛ به حساب ها وسپس به بازار پول وسرمایه کشور واریز و وارد شود در حالی که مکانیزم معینی برای جمع آوری نقدینگی چندان به چشم نمی خورد؛ در حال حاضر با توجه به تشنگی بازار وسرمایه ؛ شاید شاهد تاپیرات چشمگیر تزریق این میزان نقدینگی وتاثیر آن بر تورم  نباشیم اما در بلند مدت افزایش حجم نقدینگی واصولا تزریق پول از طرف دولت بدون آنکه از منابع معین وبر اساس در آمد مستقیم و واقعی باشد می تواند اثرات تورمی نا خوشایند بر جا بگذارد. با توجه  به نیازشدید دستگاه ها ی  مختلف واثر بخش های اقتصادی به نقدینگی وبا توجه به فرارسیدن پایان سال ولزوم تسویه بدهی های قا بل توجه بخش دولتی ( ازجمله بیست هزار میلیارد تومان بدهی به سازمان تامین اجتماعی ؛ پنج هزار میلیار تومان بدهی وزارت نیرو وتقریبا همین میزان بدهی وزارت راه به پیمانکاران بخش خصوصی وبدهی های دیگر دولت ازجمله وزارتخانه های بهداشت ودرمان وآموزش وپرورش و...) با توجه به پرداخت های پایان سال دولت که همه آنها نیازمند تزریق هزاران میلیارد تومان نقد ینگی است ؛ دولت باید به شدت مراقبت کند که حجم نقدینگی چندان افزایش پیدا نکند که در سال آینده اثرات آن در افزایش میزان تورم غیر قابل تحمل شود."

ودر روزنامه دنیای اقتصاد مورخ 10بهمن ماه می خوانیم:

" تردیدی نمی توان داشت که هدفمند کردن یارانه ها؛ به افزایش هزینه انرژی وحمل ونقل وغیره (منجر می شود ) ؛ و افزایش هزینه تمام شده کالاهای تولید داخل را سبب خواهد شد .این که دولت اجازه ندهد که برخی صنایع با قدرت انحصاری یا شبه انحصاری از آب گل آلود ماهی بگیرندوقیمت های خود را بیش از اندازه افزایش دهند ؛ قابل درک وقابل دفاع است. اما ممنوعیت افزایش قیمت کالا وخدمات داخلی ؛ در حالی که هزینه تمام شده آن ها بالاتر رفته است ؛ به معنای تحمیل زیان به بنگاه های تولیدی است.یادمان باشد که قبل از هدفمند شدن یارانه ها وافزایش قیمت حامل های انرژی نیز بنگاه های داخلی حال وروزدرستی  نداشتند ودر حقیقت اغلب آن ها با بحران دست به گریبان بودند.افزایش هزینه های تمام شده تولید وجلوگیری ازبالا رفتن مناسب قیمت فروش ؛ بی تردید به این بحران دامن خواهد زد. "

به این ترتیب با اجرای این طرح از یک سو تولید کاهش می یابد واز سوی دیگر با کاهش مصرف مواجه خواهیم شد.

2- فشار وارد بر بنگاه های تولیدی ؛ خدماتی وتجاری روند ورشکستگی را در کشور افزایش می دهد برای نمونه بسیاری از نانوایی ها در همان روزهای اول طرح در خواست تغییر کاربری داده اند.کارخانه ها ی انرژی بر مانند فولاد سازی ؛ آلومینیوم سازی ؛تولید شیشه و...هم در شرایط اضطراری قرار دارند.پرداخت وام با بهره 5/3 درصد نیز نه تنها گره ای از مشکلات نمی گشاید بلکه صنایع باید علاوه بر پرداخت هزینه 10برابر شده سوخت در پایان سال 5/3درصد اضافی هم به عنوان بهره پول بپردازند.

اجرای این طرح در شرایطی انجام می گیرد که متاسفانه هیچ آماده سازی ای در بخش صنعت وکشاورزی وحمل ونقل انجام نگرفته است . به عنوان مثال بیشتر اتوموبیل ها  و کامیون های ایران ؛ عمده لوازم خانگی ؛ ماشین آلات کشاورزی ؛ ماشین آلات صنعتی و... فرسوده هستند. شبکه برق رسانی وشبکه آبرسانی شهرها واز جمله تهران نیز فرسوده است. بسیاری از مجتمع های مسکونی از کنتورهای جداگانه آب وگازبرخوردار نیستند. پمپ های آب کشاورزان اکثرا کهنه هستند ویا استاندارهای لازم را ندارند. شبکه حمل ونقل عمومی ایران اعم ازدرون شهری ویا بین شهری وبخصوص ناوگان ریلی ایران فرسوده وناکافی است . ازخطوط دو خطه راه آهن تقریبا خبری نیست.خط آهن اصفهان – شیراز که یک سال پیش با هیاهوی بسیار افتتاح شد عملا زمینگیراست.خط آهن تهران به انزلی پس از سال ها در عمل نیمه کاره مانده است.از خط آهن برقی در ایران اصلا خبری نیست.

با چنین زمینه هایی اجرای طرح شتابان حذف یارانه ها عملی غیرعقلایی است. اجرای این طرح - حتی اگر قرار بود به شکل امروزین آن اجرا شود – می بایست بعد از ساماندهی ونوسازی موارد بالا ویا دستکم همزمان با هم اجرا می شد.

 

طرح جایگزین

 

جابجایی یارانه ها به جای حذف آن     

در این راهکار یارانه ها حذف نمی شوند بلکه جابجا می شوند.هدف از این طرح عبارت است از :

1-   نوسازی شبکه حمل ونقل عمومی ازطریق ساختن شبکه های مترو ؛گسترش ودوبانده کردن خطوط راه آهن ونیز شبکه اتوبوس های درون وبین شهری ونوسازی ناوگان مسافربری وحمل کالا؛ تلاش برای انتقال کالا ومسافراز جاده ها به ریل

2-   ایجاد عدالت اجتماعی درعرصه حمل ونقل عمومی از طریق ارزان کردن هزینه انتقال کالا ومسافر

3-   کمک به رشد صنایع ملی واستقلال اقتصادی کشور

4-   جلوگیری از آلودگی محیط زیست

5-   ایجاد انگیزه در صرفه جویی انرژی

6-   ایجاد اشتغال از طریق احداث پروژه های بزرگ احداث مترو وخط آهن

7-   جلوگیری از هرز رفتن بودجه عمومی چه از طریق قاچاق مواد سوختی وچه از طریق هزینه های مبارزه با قاچاق

 

 چگونگی اجرای طرح

1-   صندوقی کاملا مستقل از بودجه دولتی برای این منظور تشکیل می شود که اداره ونظارت آن به عهده کمیته ای متشکل از رییس سازمان محیط زیست ؛ سازمان برنامه وبودجه ؛ رییس شرکت راه آهن دولتی ومسولان حمل ونقل شهری ونمایندگانی از سازمان های غیر دولتی محیط زیست و...خواهد بود.

2-   مبلغی از طرف دولت به این صندوق واریز می شود- در این مورد دستکم اجرای  همان مصوبه مجلس در مورد پرداخت 2میلیارد دلارازحساب ذخیره ارزی ضروری است

3-   یارانه ها در چند مرحله حذف می شوند در اولین مرحله فقط یارانه بنزین حذف شده ویارانه نان ؛شیر ودارو در مرحله آخر حذف می شوند.

4-   در امد حاصله از حذف مرحله به مرحله یارانه ها به حساب این صندوق واریز می شود.

5-   شرکت ملی نفت ؛ هر ماه پول واریزی را اعلام می کند وبه اطلاع مردم می رساند

6-   بخشی ازمبلغ واریزی صرف توسعه وبخش دیگر آن صرف یارانه به حمل ونقل عمومی می شود.در این طرح گسترش شبکه ریلی به عنوان استخوان بندی شبکه حمل ونقل کشور مطرح است. گسترش این خطوط وپوشش مراکزاقتصادی ؛ اجتماعی ؛ وفرهنگی وتوریستی ومراکزصنعتی وتولیدی وتاسیسات توزیع ونگهداری کالا وبنادروباراندازها وفرودگاه ها ومراکزورودی وخروجی کشور اعم از مرزهای زمینی ؛دریایی وهوایی شهرها وکشوروسیلوها وانبارهای ذخیره سازی مایحتاج عمومی وارزاق مردم - که کارایی این طرح را به مثابه یک طرح مدرن ومترقی که زیر ساخت های کشور را دچار یک دگرگونی بنیادی می کند ورفاه عمومی وعدالت اجتماعی را به همراه دارد - ضروری است ومیزان موفقیت آن را ده ها برابر می کند. برقی کردن شبکه های ریلی از دیگر ضروریات است.

7-   هیئت امنای صندوق به منظور جلب حمایت مردم از این طرح ماهانه لیست هزینه های خود را منتشر می کند.

8-   یارانه سوختی به صنایع وکشاورزی دوران طولانی تری برقرار می مانند وپس از نوسازی این بخش ها با کمک های دولتی از جمله گاز رسانی به آن ها وحل مشکلات بنیانی اشان وتوانمندی آن ها برای رقابت با بازار جهانی  حذف می گردد.

9-   یارانه نان فقط پس از رفع مشکلات پخت وتوزیع نان حذف می شود ودرآمد حاصل از آن صرف یارانه به مواد غذایی جایگزین می شود.فراموش نکنیم اگر درکشورما مرگ ناشی ازگرسنگی – آنچنان که در پاره ای از همسایگان ما دیده می شود - وجود ندارد بخشی از این خوشبختی ناشی از یارانه نان است. برخورد به این مقوله باید با احتیاط کامل صورت بگیرد.

10-                کار آفرینی این طرح از طریق ایجاد مشاغل دائم

محاسبات دقیق انجام شده نشان ازآن دارد که هر واگن مسافربری دستکم 15 شغل ثابت ایجاد می کند . اگرهر لوکوموتیو دستکم 15 واگن را یدک بکشد؛ هر قطار برای 225نفر شغل ثابت ودائمی – به مدت 30 سال- با بازنشستگی وبیمه های تامین اجتماعی ایجاد می کند.اگر به طور متوسط در هر محور مسافرتی تنها 5 قطار حرکت کند این شمار به عدد 1125 افزایش خواهد یافت.

تغییر ساختار ها امری حساس است که نمی توان بر مبنای آزمایش وخطا در آن پیش رفت .

دقت وحوصله ازعوامل مهم برای موفقیت است. نمی توان امیدوار بود که با پرداخت مبلغی ناچیز به حساب شهروندان ویا تبلیغات رسانه ای پشتیبانی آنان جلب شود. سیاست حرکت با چراغ خاموش تا آخرین لحظه – آنچنان که تا کنون انجام گرفته است - حرکت در خلاف جهتی است که باید پیموده شود.برای جلب حمایت توده های مردم اعلام برنامه ومسیر حرکت از پیش لازم است. غافلگیری صنایع کشورعلتی جز سیاست حرکت با چراغ خاموش ندارد. این سیاست امکان برنامه ریزی وتطابق با شرایط جدید را از میان می برد. وباعث نابودی تولید ملی می شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مطلب را به بالاترین بفرستید: