جنبش
ملی شدن صنعت نفت ایران که با کودتای آمریکایی-انگلیسی 28 مرداد ماه به خون
کشیده شد، یکی از نخستین
خیزش های خلق در کشورهای تحت سلطه استعمار و امپریالیسم در سال های میانی
سده بیستم بود. این جنبش انقلابی حاوی تجربیات پر ارزشی برای مردم میهن
ماست، بویژه درس های کودتای ننگین 28 مرداد، علل و چگونگی کامیابی آن
همواره در کانون توجه قرار داشته و خواهد داشت.
جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران که با کودتای آمریکایی-انگلیسی 28 مرداد ماه
به خون کشیده شد، یکی از نخستین خیزش های خلق در کشورهای تحت سلطه استعمار
و امپریالیسم در سال های میانی سده بیستم بود. این جنبش انقلابی حاوی
تجربیات پر ارزشی برای مردم میهن ماست، بویژه درس های کودتای ننگین 28
مرداد، علل و چگونگی کامیابی آن همواره در کانون توجه قرار داشته و خواهد
داشت.
• ماهیت جنبش ملی شدن صنعت نفت:
پس از پایان جنگ جهانی دوم مبارزه خلق های تحت ستم علیه امپریالیسم وارد
مرحله ای تازه شد. این وضعیت اثرات مستقیم بر میهن ما، که با انقلاب مشروطه
گام های ارزنده ای بسوی استقلال ملی، حق حاکمیت مردم و رهایی از قید
وابستگی به استعمار برداشته بود، باقی می گذاشت.
در نتیجه این اوضاع، از یک سو تضاد میان مردم با امپریالسم و از دیگر سو
تضاد میان توده های محروم، قشرها و لایه های دیگر اجتماعی با دولت مالکان
بزرگ و سرمایه داری کمپرادور تشدید می گردید. شرکت نفت ایران و انگلیس
پایگاه عمده غارتگری امپریالیستی محسوب می شد و نیز امپریالیسم انگلیس نقش
غالب را در استعمار کشور دارا بود و از این رو مورد هدف مستقیم مبارزات ملی
و توده ای قرار می گرفت. این جنبش یک انقلاب ملی و دمکراتیک به شمار می آمد
که طیف گسترده ای شامل طبقه کارگر، دهقانان، بخش اعظم خرده بورژوازی شهری
آن روز ایران و سرمایه داری ملی را در برمی گرفت که هر یک نمایندگان سیاسی
خود را دارا بودند.
• چارچوب و زمینه تاریخی سرکوب جنبش، اجرای کودتای 28 مرداد:
حضور طیف گسترده نیروهای شرکت کننده در جنبش ملی شدن صنعت نفت، ضرورت تشکیل
جبهه ای وسیع و حد اعلای نزدیکی، تعامل و همکاری را در دستور کار قرار می
داد. این وظیفه مهم به دلایل متعدد به خوبی درک نشد.
رفیق شهید رحمان هاتفی در مطلبی تحت عنوان، "نظری به تاریخ جنبش ملی شدن
نفت در ایران و نقش حزب توده ایران در این جنبش" پیرامون حوادث آن سال ها و
برنامه نیروهای سیاسی عمده از جمله متذکر گردیده است: "از سکوی امروز بهتر
می توان دیروز را دید، بغرنجی های گذشته اکنون معمای حل شده و آسانی است...
از فراز سکوی امروز، منظرگاهی، از یک انقلاب ملی و دموکراتیک، آغشته به بوی
شدید نفت، هویدا است. این انقلابی بود علیه وابستگی ایران به امپریالیسم و
علیه مناسبات فئودالی..." (1)
دو نیروی عمده رو در روی استعمار، حزب توده ایران و جبهه ملی ایران هر یک
نقش و وظایف خاصی را عهده دار بودند. سرمایه داری ملی ایران و نماینده
سیاسی آن-جبهه ملی- به صورت فعال وارد مبارزه شده و بخش بزرگی از قشرهای
بینابینی و خرده بورژوازی شهری را تحت هدایت گرفتند. این نیرو با هدف کسب
قدرت حاکمه که زمینه های عینی و ذهنی آن فراهم بود، در جنبش حضور یافته و
با شعار استیفای حقوق مردم ایران از نفت، لبه نیز حمله را متوجه امپریالیسم
انگلستان می کرد.
حزب توده ایران پیشاهنگ طبقه کارگر که بخشی از خرده بورژوازی شهر، دهقانان
و روشنفکران مردمی و انقلابی را در زیر درفش خود بسیج ساخته بود با شعار
لغو امتیاز شرکت نفت ایران و انگلیس و طرد امپریالیسم فعالانه در صحنه حضور
داشت.
آینده جنبش و میزان کامیابی آن به اتحاد و همکاری این طبقات اجتماعی و
نمایندگان سیاسی آن بستگی می یافت. این امر، به ارزیابی و تشخیص صحیح
نیروهای اجتماعی بازمی گشت.
مناسبات میان حزب ما با جبهه ملی و دولت ملی زنده یاد دکتر محمد مصدق با
فراز و فرودهایی همراه بود که از مبداء خیزش ملی 30 تیر 1331 به نزدیکی و
تلاش برای تفاهم و اتحاد عمل بدل شد. در این مرحله نیروهای مرتجع شامل
دربار، دارودسته آیت الله کاشانی و مظفربقایی با پشت کردن به خواست توده ها
با همدستی امپریالیسم فعالیت برای سرنگونی دولت ملی و قانونی مصدق را آغاز
کردنند.
حزب توده ایران به عنوان نیروی متشکل و سازمانگر، بسیج نیروهای ضد
امپریالیستی را در اولویت داشت و در این مسیر فعالیت گسترده ای انجام داد.
در عین حال حزب با کم بها دادن به نقش و توان سرمایه داری ملی و نمایندگان
سیاسی آن دچار پاره ای اشتباهات گردید. از دیگر سو سکوت، مماشات وعدم تحرک
لازم در لحظه های حساس از سوی دولت زنده یاد مصدق و عدم درک صحیح از ضرورت
همکاری با حزب توده ایران و اصولا لزوم وحدت همه نیروهای میهن دوست،
سرانجام به کامیابی دشمن و موفقیت کودتای آمریکایی-انگلیسی 28 مرداد منتهی
شد.
در این زمینه نباید به هیچ وجه به نقش نیروهای تفرقه افکن کم توجهی نمود.
نقش دارودسته مظفربقایی که اکنون هواداران او در دولت کودتا به همراه انجمن
حجتیه نفوذ قابل ملاحظه ای دارند، در موفقیت کودتای 28 مرداد ابدا کم اهمیت
نیست. همین نیروهای سیاه با ایجاد تفرقه و جو سازی و شایعه پراکنی زمینه
های پیروزی کودتای 28 مرداد را فراهم ساختند. و اتفاقا همین نوع نیروها
بویژه پیروان مظفر بقایی و شاگرد او حسن آیت امروز از همان سیاست علیه جنبش
مردمی، بهره می برند. یک نمونه گویا در این زمینه مطلبی است که پایگاه
اطلاع رسانی رجانیوز 14 مرداد ماه در تعریف از حسن آیت (شاگرد و مرید مظفر
بقایی) علیه میرحسین موسوی نوشته است.
در این مطلب بر ضرورت برجسته ساختن شخصیت آیت و نحله فکری او در وضعیت
کنونی تاکید شده و تصریح می گردد: "... با تخریب شخصیت شهید دکتر حسن
آیت... و نقش ویژه ای که در گنجاندن اصل ولایت فقیه در قانون اساسی جمهوری
اسلامی داشته است، نتیجه مخدوش شدن چهره او، ... خدشه در اصل ولایت فقیه
خواهد بود..." سپس با دروغ پراکنی و شایعه سازی ترور حسن آیت به میرحسین
موسوی ربط داده می شود. رجانیوز در دفاع از حسن آیت و در حقیقت خط فکری
مظفربقایی می نویسد: "... یکی از نقاط اختلاف شهید آیت و موسوی طرفداری جدی
او از دکتر مصدق بود... چند روز قبل از ترور تمام اسناد خودش (در مخالفت با
نخست وزیری موسوی) را جمع و جور کرده و در پوشه گذاشته بود تا به مجلس
بیاید... اما صبح روز 14 مرداد 1360 در برابر منزل خود هدف رگبار قرار
گرفت... اینکه آن اسناد چه بود، آیا به راستی سند فراماسونری بودن موسوی
بوده است؟ آیا تقارن ترور و روز کسب رای موسوی... برنامه ریزی شده بود
؟..."
چنین شایعه پراکنی هایی با هدف مشخص در آستانه 28 مرداد از سوی همین جریان
و نحله فکری (مظفر بقایی) با وسعت علیه حزب ما و دولت دکتر مصدق اجرا می
شد.
• اتحاد، درس بزرگ تجربه تاریخی 28 مرداد:
فاجعه 28 مرداد و سرکوب جنبش ملی و دموکراتیک میهن ما، مسیر تاریخی پیشرفت
جامعه ایران را سد کرد و دیکتاتوری خونین و وابسته ای را برکشور تحمیل
ساخت. باید با نتیجه گیری زنده یاد رحمان هاتفی (حیدر مهرگان) تاکید چند
باره داشت. او تجربیات 28 مرداد را چنین جمع بندی کرده است: "تجربه 28
مرداد، بهای رودها خون و دریاها رنج است. این تجربه غنی که خاکستر آرزوهای
مردمی سلحشور و مجروح در آن مدفون است، امروز هم مثل دیروز به اعجاز
"اتحاد" اشاره می کند..."(2)
1-اسناد و دیدگاه ها –صفحه 189
2 -همانجا صفحه 209
سایت حزب توده ایران
۲٨
مرداد
۱٣٨۹
- ۱۹
اوت
۲۰۱۰
مطلب را به بالاترین بفرستید:
