استعمار یا جهانی شد ن

نویدنو:00/9/1385

استعمار یا جهانی شد ن

دکترحسین سالاری

در سرما یه داری پیشرفته ، رشد نا برابربنگا ه های گوناگون به علّت شرایط نابرابر، به انحصارمی انجامد.

سرمایه داری انحصاری تمایلی غریزی به تولید مرّ کب دارد. درتولید مرّ کب، یک غول- شرکت، رشته های گوناگون یک صنعت و شاخه های وابسته به آن را به گرد هم می آورد. به عنوان نمونه می توان از یک مجتمع اکتشاف، استخراج وپالایش نفت که صنایع پلاستیک ، پتروشیمی وغیره را نیزبا خود ید ک می کشد نام برد.

تولید مرّ کب ، موقعیت بنگاه های گرد هم آ ورده شده را به ویژه در دوره های رکود شدید ، تقویت می نماید. زیرا تولید مرّ کب ، هر دوی مواد خا م وساخته شده را کنترل کرده ودرحا لی که بنگاه های ساده به آسانی در این شرایط محو می شوند ، بادراختیا رگرفتن داد وستد نیز سود های چند گانه ای به جیب می زند.

انحصار های مرّ کبِ به شدّ ت متراکم شده ، بازار را میان خود تقسیم کرده ، سطح تولید و میزا ن قیمت ها را کنترل نموده وسر انجام منا فع را میان خود بخش می کنند.

انحصارها با نیرومند شد نشا ن قادرخواهند بود که موجودی وذخا یرمواد خام را در سراسرجهان تخمین زده ، گنجایش بازارها را سنجید ه وبا کلیۀ وسایل ، حتا نیروی نظامی به ایجا د بازارهای تازه دست بزنند.

امّا این ، همۀ سرمایه داری انحصاری را شامل نمی شود – بانک ها ، که در ابتدا به کا رواسطه گری برای پرداخت ها مشغول بودند ، در جریان رشد وتراکم خود به انحصا رهای قد رتمندی تبدیل شدند ، لنین می نویسد ، " انحصا ر! این آخرین حرف درآخرین مرحلۀ رشد سرمایه داری است، واگرنقشی را که بوسیلۀ بانک ها اعما ل می شود به حسا ب نیاوریم ، تصّوری نارسا ، نا کامل وسطحی از قدرت واقعی واهمیّت انحصارهای مدرن خواهیم داشت. " امپریالیسم به مثابۀ آخرین مرحلۀ سرمایه داری ".

دراینجا نیزبه مانند آنچه که در بنگاه های صنعتی به وقوع می پیوندد ، بانک های کوچک وسا یربنگاه های ما لی – شرکت های بیمه ، صندوق های پس اندازو... کوچک تر- بوسیلۀ بزرگترها زیر فشا رقرارگرفته ، به تبعیّت در آمده ، جذ ب ویا ادغا م می شوند.

این کنسرن های بانک ها سرمایه های هنگفتی را در خود متمرکزنموده اند و به هنگا م با ز کردن حسا بی جاری برای بنگاهی ، به کم وکیف وضعیّت اقتصادی آن بنگاه دست می یابند،" نتیجه این است که سرمایه داری صنعتی هرچه بیشتربه بانک ها وابسته می شود." ( همانجا )

ادغام سرمایۀ صنعتِ ما لی ، با سرمایۀ صنعتی به ایجا د " سرمایۀ ما لی " منجر می گردد که نقش تعیین کننده ای درزندگی اقتصادی داشته وبانکداران رابه سرمایه داران صنعتی والیگارشی مالی تبدیل می نماید. در اینجا ما شاهد پیدایش امپریالیسم هستیم که با امپراتوری های کهن بسیارتفاوت دارد.

استثماروحشیانه وغارتِ افسارگسیختۀ ملت ها ومنابع مّلی اشان ، منجر به انبا شتِ هنگفتِ سرمایه در کشورصنعتی مادرمی شود. این "سرمایۀ اضافی به مصرفِ بالابردن سطح زندگی توده ها نرسیده،... وبرای کسب سودهای بازهم فزاینده به شکل سرمایۀ صادراتی به کشورهای عقب نگه داشته شده گسیل می گردد. دراین کشورها به علتِ کمبود سرمایه ، ارزان بودن نسبی قیمتِ زمین، مزد کم ومواد خام ارزان، سود بالایی در انتظارسرمایۀ صادراتی است." ( همانجا ) ، سود فراوانی که نا شی ازتحمیل هزینۀ مدیریّت به وام گیرنده، میزان بهرۀ بالای وام، خرید دارایی های مّلی ، مزد پا یین وفقدان قوانین حما یتی برای کارگران بوده واین کشورها رابه بهشتی برای سرمایۀ ما لی وجهنمی برای مرد م ساکن اش تبد یل می کند. سرمایۀ ما لی برای راه یافتن به چنین بهشتی به هرعملی،" از پرداختِ رشوه تا خرید ن رقیب ها، ویا شیوۀ آمریکا یی به کاربردن دینا میت بر علیه آن ها،"(همانجا) دست می زند.

رقابت که شاخص اصلی چهرۀ سرمایه داری وموجبِ مباهاتِ آن بود، جای خودرا به "پارتی بازی" می دهد. بستن قرارداد با شرکت ها نه به علتِ شایستگی آن ها بلکه به سببِ وابستگی آن ها صورت می گیرد. برای مثا ل، قرارداد چهل وپنج میلیون دلاری ایجا د تلفن در مستعمرۀ عراق به" شرکتِ اِم سی آی/ ورلد کا م*، شرکتی که بیش ازیازده بیلیون دلارسرسهامدارانش کلاه گذاشت وتجربۀ ناچیزی در ساختن شبکه های موبا یل دارد، واگذارشد."( ترودی رابین، روزنامۀ نا یت رید ر، 28 جون، 2003).

فرهنگِ پارتی بازی در همۀ عرصه های زندگی رسوخ کرده، درنتیجه شبکه ای ازروابط جا ی ضوابط را گرفته، وفسا د تمامی جوانبِ زیست را آلوده می سازد.

زما نی که سرمایه به شکل وام صادرمی گردد، شرط می شود که،" بخشی از وام دریا فتی با ید به مصرفِ خرید کالا به ویژه لوازم جنگی ازکشور وام دهنده برسد،..." ( برای نمونه می توان از خرید چهل وهشت جتِ جنگی اِف شانزدهِ ساختِ لاکهید – مارتین آمریکا، توسطِ دولتِ لهستا ن در آوریل 2003، نام برد.) لنین ادامه می دهد " در این موارد معاملات به ویژه میان شرکت های بزرگ آنچنان شکلی به خود می گیرد که شیلد ر*** با لفظی ملایم آن رامنتها ی فسا د نام می دهد." (همانجا)

در مقایسه با منافع سرمایه داری به عنوان صادر کنندۀ کالا، سود نا شی ازصدورسرمایه چنان هنگفت بوده واتحادیه های انحصاری سرمایه داران، یعنی کارتل ها، سند یکا ها وتراست ها چنا ن قدرتمند می شوند که به طور اجتناب نا پذ یری از کشور مادربیرون زده وبه سراسر جها ن دست اندازی می کنند.

لنین در سا ل 1916 میلادی نوشت،" سرمایه داری از مدّ ت ها پیش به ایجاد بازارهای جهانی د ست زد. با افزایش صدور سرمایه وبا گسترش روابط خارجی واستعماری ونفوذ اتحادیه های انحصاری بزرگ، اوضاع به گونه ای طبیعی به سود ایجاد توافقی بین المللی میان این اتحادیه ها برای تشکیل کارتل های بین المللی گرایش پیدا کرد - که امروزه بوسیلۀ صندوق بین المللی پول، بانک جهانی ودبلیو.تی. او. نمایندگی می شوند – این مرحلۀ تازه ای از تمرکزجهانی سرمایه وتولید است که به گونه ای غیر قابل مقایسه بالاتراز مراحل پیشین است " ( امپریا لیسم به مثابۀ بالا ترین مرحلۀ سرمایه داری).

امروزه روند تولید کالا بسیار سریع تر از اواخر سدۀ نوزدهم واوایل سدۀ بیستم است، امّا سودی که اکنون از طریق فروش کالا بدست می آید درمقایسه با آنچه که سرمایۀ ما لی از راهِ ربا خواری به جیب می زند، چون کاهی در برابرکوه است. لنین می نویسد،" سرمایۀ ما لی چنان هنگفت وآنچنان نیرومند است، که باید گفت وجود خود رابه همۀ رابطه های اقتصادی وبین المللی تحمیل کرده وقادر است حتا کشور ها یی راکه دارای استقلال کامل سیاسی هستند مطیع ساخته ودر عمل به زیر سلطۀ خود درآورد، ... البته، سرمایۀ ما لی بیشترین آسودگی رازمانی پیدا نموده وزیاد ترین سود راوقتی نصیبِ خود خواهد کرد، که در آن به شکلی از سلطه که همراه با از بین رفتن استقلال سیاسی کشورها وانقیاد مردم آن ها باشد، دست یابد." (همانجا )

با پیشرفتِ دایمی فن آوری، نه تنها کمبود تمامی انواع مواد خام به شد ّت احساس می شود، بلکه عطش و تلا ش برای یافتن مواد جدیدی که به مصرف فن آوری تازۀ امروزی می رسد در سراسر جهان آغاز می شود. به عنوان مثا ل، بهره برداری انحصاری از منابع مادۀ معد نی بسیارشارژ شده ای به نام " کولتان "، که در ساختِ تلفن های موبایل، رایا نه ها، دستگاه های بازی های رایا نه ای وغیره به کار می رود، کمپا نی ها راواداربه ایجا د ارتش های خصوصی به ویژه در جمهوری دموکراتیک کنگونموده است. در نتیجه از سا ل 1998 تا کنون حدود پنج میلیون نفربطورمستقیم ویا غیر مستقیم به وسیلۀ این ارتش های خصوصی از بین رفته اند. بنا به نوشتۀ لنین، "... سرمایۀ ما لی پیوسته برای متصّرف شدن هر مقدارزمین که ممکن با شد، وازهرنوع که باشد، ودرهرکجا که با شد، به هروسیله ای متوّسل می شود... " ( همانجا ). این آن چیزی است که ما هم اکنون شاهد وقوع آن دربیشتر جاهای دنیا هستیم. دراین جا حکومتِ آمریکا به عنوان سرد مدارامپریا لیسم، نه تنها بطورمستقیم به حمله وتصرّفِ کشورها یی مانند افغانستان و عراق دست می زند، بلکه در136 کشور جهان نیزنیروهای نظامی خود را مستقر کرده است.

جا لب است بدانیم که روند استعما رگری امپریا لیسم که با ظهوراتحا د شوروی متوّقف شده ویا به زیر پوشش نو – استعماری فرورفته بود، با فروپاشی آن کشوربه گونه ای بی نقا ب سر برآورده است.

اصطلاح " جها نی شدن" یا "گلوبالیزاسیون" که امروزه به رویداد های جها نی دوسه دهۀ اخیراطلاق می شود، جوهر واقعی دگرگونی های اقتصادی، سیاسی واجتماعی رخ دهنده درجهان رامنعکس نمی سازد. اصطلاح " جها نی شدن" می تواند به " جهانی شدن بیکاری"، " جها نی شدن ایدز" وده ها رویداد دیگر اطلاق شود.

در پایان آنچه این روزها در افغانستان، عراق، فیلیپین وجا های دیگرروی می دهد، " جهانی شدن سرمایه داری ِ" لطیف وپرعاطفه ای که رسانه های عمومی جارمی زنند نیست. این گسترش خشن وغریزی امپریا لیسم به مثا بۀ بالاترین ونهایی ترین مرحلۀ سرمایه داری است که نود سال پیش بوسیلۀ و. ای. لنین، شرح داده شده وهنوز هم کاربرد دارد. این مرحله ایست ازسرمایه داری که به ناچارراه رابرای ظهورمرحلۀ دیگری که سوسیا لیسم جها نی نا میده می شود هموارمی سازد. راهِ دیگری وجود ندارد!

*MCI / WorldCom.

**Trudy Rubin, Knight Ridder Newspaper, June 28, 2003.

*** Dr. Sigmund Schilder

بازگشت به صفحه نخست