 |
سحرخيز: فضاي وحشت و سانسور تشديد مي شود
نویدنو:00/6/1385
سحرخيز: فضاي وحشت و سانسور تشديد مي شود
یک روز پس از ارسال نامه "شرق" به هيات نظارت بر مطبوعات، مبنی بر پذيرش حكم اين معاونت در رابطه با تغيير مديرمسؤول، اين روزنامه توقيف شد. مدیران روزنامه شرق، در نامه مذکور خواستار فرصتی دوماهه، حداكثر تا پايان زمان قانونی ارائه شده در اين حكم، برای جمعبندی و انتخاب مديرمسوول جديد شده بودند.
همزمان با توقيف شرق، هيات نظارت بر مطبوعات همچنن نشريه"نامه" را توقيف و
مجوز نشريات "حافظ" و "خاطره" را نيز لغو کرد.
انسداد فضای مطبوعاتی
فصل جدید توقیف مطبوعات و فشار بر روزنامه نگاران در ایران،با در نظر گرفتن
معضلی که حاکمیت بر سر پرونده هسته ای خود با جامعه جهانی دارد از چه
مختصات تازه ای برخوردار است؟ عیسی سحرخیز، عضو سابق هیات نظارت بر مطبوعات
در وزارت ارشاد در دوران عطاالله مهاجرانی در این باره به "روز" می گوید:
"من فکر می کنم شرایط داخلی و خارجی، به گونه ای دارد بسوی ایجاد تنگناهایی
جدی برای دولت جدید پیش می رود که آنها مجبور هستند فضای داخلی را ببندند و
زمینه انتقاد را در داخل کور کنند. از نامه ای که آقای الهام به آقای
مرتضوی نوشت [مبنی بر برخورد با انتقادات وارده به دولت از سوی برخی رسانه
ها] مشخص بود که ما شاهد یک نقطه عطف و دور جدیدی از حملات علیه مطبوعات
هستیم. همچنین پس از فضایی که در مورد سایت های اینترنتی به وجود آورده
اند، ما شاهد اعمال محدودیت بیشتر در مورد روزنامه نگاران، باز هم در یک
حیطه بسیار محدودتر، و پذیرفتن رسمی خودسانسوری از سوی آنها بودیم."
سحرخیز، برخورد جدید با نشریات منتقد را قابل پیش بینی عنوان می کند و به
تحمیل تعویض مدیر مسئول از سوی هیات نظارت بر مطبوعات به روزنامه شرق اشاره
می کند: "من همان زمان گفتم که این اقدام هیات نظارت، غیر قانونی، غیر مجاز
و بدعتی جدید تلقی می شود و نباید مسئولین روزنامه زیر بار این فشارها
بروند و اگر این فشارها را بپذیرند، حتی اگر تمکین کنند، هیات نظارت در جهت
توقیف آنها عمل خواهد کرد. متاسفانه امروز این اتفاق روی داده و با وجود
اینکه آقای رحمانیان اعلام کردند خودشان دیگر در جایگاه مدیر مسئول نخواهند
بود، هیات نظارت اقدام به توقیف این روزنامه کرده است."
این روزنامه نگار همچنین ضمن اشاره به توقیف ماهنامه دگراندیش نامه، همه
این شواهد را سندی عنوان می کند برای محقق شدن پیش بینی هایی که از سوی
برخی جریان های سیاسی در مورد عواقب تغییر"حاکمیت دوگانه" و رفتن به سمت و
سوی "حاکمیت یکدست" انجام گرفته بود: "نتیجه آن پیش بینی ها، بسته تر شدن
فضای داخلی و برخورد با منتقدین و جریان منتقد در کشور است که در حال حاضر
قدم به قدم در حال تحقق است."
توقیف به دلیل یک شعر
علیرضا کرمانی، دبیر تحریریه نشریه "نامه" جرمی را که به عنوان دلیل توقیف
به دست اندرکاران این نشریه عنوان شده است، انتشار شعری از سیمین بهبهانی،
غزلسرای بنام کشور در شماره 48 این نشریه عنوان می کند. کرمانی به "روز" می
گوید : "هماهنگی هایی با خانم بهبهانی برای این شعر که «بهار!،باز هم
سبزی؟» نام داشت صورت گرفته بود. قرار بود ایشان شعر جدیدی برای بهاریه به
ما دهند که این اتفاق نیفتاد و چون روی جلد نشریه نام ایشان آمده بود
ناگزیر بودیم یک شعر بهاریه از ایشان بگذاریم. بعد از چند ماه از انتشار آن
شماره نشریه، این شعر «اهانت به امام» تلقی شده در حالی که رویه نشریه
«نامه» بیشتر تئوریک بوده و لزومی وجود نداشته است که لابلای مطالب گوشه
کنایه ای به جایی با کسی بزند.
گفتنی است که
این شعر خانم بهبهانی در مجموعه ای بوده که تا به حال دو بار از وزارت
فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز چاپ گرفته است . علیرضا کرمانی، توقیف این نشریه
به دلیل چاپ یک شعر را موجب ایجاد نگرانی در میان اهالی فرهنگ و ادب کشور
عنوان می کند و می گوید: "اصلا در شعر مذکور مشخص نشده که این جنگ، جنگ
ایران و عراق است. می تواند جنگ های دیگری باشد. ولی به هر حال این برخورد
باعث نگرانی اهالی فرهنگ و ادب کشور شده؛ چون این اولین باری است که یک
نشریه به دلیل چنین موردی توقیف می شود."
دبیر تحریریه "نامه" ابراز امیدورای می کند که روال برخورد قضایی از این به
بعد بر "میزان محبوبیت" نشریات قرار نگیرد: "امیدوارم از این به بعد به
صرافت این نیفتند که برای توقیف هر نشریه ای که به محبوبیت می رسد بهانه ای
پیدا کنند. به هر حال کار مطبوعاتی مانند دیکته ای است که همیشه در آن غلط
وجود دارد. ما در شماره 53 نشریه هم درباره اخطاری که از سوی مدیر کل
مطبوعات وزارت ارشاد برای موردی دیگری به نشریه داده بودند توضیح داده
بودیم."
مرغ عروسی و عزا
اما با توجه به شرایط کنونی در عرصه سیاسی کشور، سرنوشت روزنامه نگار و
روزنامه نگاری ایران به کدام سو خواهد رفت؟ چشم انداز روزنامه نگاری کشور و
وضعیت بغرنج روزنامه نگاران، در فضای ناپایدار داخلی چیست؟ عیسی سحرخیز
معتقد است: "ببینید ما در کل تاریخ مطبوعات ایران، شاهد جوانمرگ شدن آنها
بوده ایم. روزنامه نگاران ایران تامین شغلی ندارند و مرغ عروسی و عزا هستند
که چون دیوارشان از همه کوتاهتر است، به هر مناسبتی اولین فشارهای جامعه به
روزنامه نگاران و مطبوعات منتقل می شود."
رضا طلایی نیک،عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس اسلامی نیز ضمن بیان ضرورت نظارت
بر مطبوعات کشور و رسانه ها اولویت را به "توقیف" آنها نمی دهد. این عضو
کمیسیون امنیت ملی مجلس تصریح می کند که: "نباید جریمه سهل انگاری دست
اندرکاران هر یک از رسانه ها را مردم با محروم شدن از آن رسانه بپردازند.
لذا اولویت دادن به سایر ساز و کارهای نظارتی و تنبیهی و کاهش میزان توقیف
روزنامه ها می تواند در صیانت از حقوق عمومی موثر باشد."
تشدید سرکوب
به پیش بینی عیسی سحرخیز، که در زمره هواداران اصلاح طلبان دینی قرار دارد
،فضای "فشار و سرکوب" مطبوعات در کشور تشدید خواهد شد: "فضای اعمال وحشت و
رعب و سانسور و خودسانسوری تشدید خواهد شد و حتی این حد از انتقاد و نوشتن
مطالب تحلیلی را جریان مقابل نمی تواند تحمل کند؛ زیرا دولت در برنامه های
سیاسی و اقتصادی خود شکست خورده و چون فکر می کند فضای بین المللی هم بسته
می شود، به سوی محدود کردن بیشتر رکن چهارم دموکراسی و فعالیت مطبوعات و
روزنامه نگاران قدم برداشته است.
كاریکاتوری كه يكی از بهانه‌های توقيف شرق شده است. روزنامه شرق به خاطر
این تلقی که سپیدی های پیرامون سر خر در این کاریکاتور"هاله نور" را تداعی
می کند، توقیف شد.
رضا طلایی نیک، "کارآمدی هیات نظارت بر مطبوعات" را در اقدامات پیشگیرانه و
استفاده از ابزارهای دیگر با توسل کمتر به توقیف رسانه،"مطلوب تر" عنوان می
کند و معتقد است: "با توقیف هر یک از رسانه ها مخاطبین و بخشی از جامعه
مرتبط با آن رسانه، با محرومیت مطبوعاتی مواجه می شود و لذا علاوه بر دست
اندرکاران روزنامه،بخشی از جامعه نیز مجازات می شود."
واکنش های ضعیف
اما در حالی که چالش بر سر پرونده هسته ای جمهوری اسلامی همچنان ادامه
دارد، این روند تا چه حد می تواند بر انقباض بیشتر فضای سیاسی داخلی کشور و
ایجاد محدودیت های بیشتر برای منتقدین دولت و روزنامه نگاران بوجود بیاورد؟
دراین شرایط آیا امکان فراموشی مساله "حقوق بشر" در ایران به شکل جدی تری
مطرح است؟ عیسی سحرخیز ضمن اینکه مسئله مذاکرات بر سر پرونده هسته ای را
نقطه پیشاهنگ اعمال سانسور و خود سانسوری در ایران عنوان می کند تصریح می
کند که: "غیر از هیات نظارت، وزارت ارشاد و شورای امنیت ملی و خود دادگستری
ما از طرق مختلف شاهد تحت فشار قرار گرفتن مطبوعات در این زمینه هستیم.
روزنامه نگاران را مجبور کرده اند که بخشی از حقایق و دیدگاه مردم ایران را
ننویسند. ابتدا قدم به قدم پیش رفتند که چه مطالبی را ننویسید. بعد در هفته
گذشته ما شاهد این مساله بودیم که تحکم می کردند چه چیزهایی را بنویسید و
از چه کسانی بنویسید! مساله ای که منجر به انتشار بیانیه انجمن دفاع از
مطبوعات در هفته گذشته شد که پیش بینی می کرد ما شاهد چنین تحولاتی در
جامعه باشیم."
به باور این روزنامه نگار فضای مطبوعات کشور، اکنون وارد مرحله ای شده است
که محدودیت ها را بسیار بیشتر از گذشته کرده است. سحر خیز احتمال توجه
جامعه بین المللی به وضعیت حقوق بشر، فشار روزافزون بر مطبوعات و منتقدین
سیاسی در کشور را در شرایط کنونی ضعیف عنوان می کند و می گوید: "جامعه بین
المللی تا زمانی که مساله هسته ای در دستور کار آنها قرار دارد چندان واکنش
مثبتی نسبت به نقض حقوق بشر در ایران نشان دهد . نهایتا با انتشار یک
بیانیه اعتراضی مواجه خواهیم بود.
علامت به
هاشمی رفسنجانی
اما با توجه به تجارب پیشین توقیف مطبوعات، خصوصا در مورد روزنامه شرق که
در دور قبلی توقیف چند روزه خود با رایزنی های مسئولین روزنامه با مقامات
ذی ربط بار دیگر انتشارش از سر گرفته شد، این بار تا چه حد احتمال تکرار
تجربه پیشین وجود دارد؟ عیسی سحرخیز به تکرار چنین روندی خوش بین نیست:
"مطالبی که روزنامه شرق در یک ماه اخیر داشت، حساسیت برخی از افراد را و
فکر می کنم شخص آقای خامنه ای را برانگیخت. برگزاری صدمین سالگرد مشروطه و
حضور گسترده افراد در آنجا و همین طور برگزاری جشن سومین سالگرد روزنامه که
آنجا هم اقبال عمومی به شرق را نشان می داد، باعث ایجاد ترس و وحشتی شد که
مبادا دوباره شاهد خیزشی در جامعه باشیم. هم در همایش مشروطه و هم در
جلساتی که در مورد "سنت و مدرنتیه" در حسینه ارشاد برگزار شد، ما شاهد
استقبال گسترده جوانان بودیم؛ و که توجه به حساسیتی که در مورد روزنامه
نگاری و مطبوعات ایران وجود دارد، آنها فکر می کنند مطبوعات ابزار این تحرک
ها در جامعه هستند. این تجمع ها خود به خود این حساسیت را حول روزنامه شرق
دامن زد. در نتیجه من فکر می کنم آن رایزنی های گذشته در شرایط کنونی کم
اثرتر خواهد بود."
دبیر تحریریه نشریه" نامه" هم در این مورد که آیا امیدی به از سر گرفتن
دوباره انتشار نامه و حل و فصل مساله دارد، با توجه به نامه دادستانی که
زمان استمرار "توقیف موقت" را معلوم نکرده است نظر مثبتی ندارد، اما اضافه
می کند: "به هر حال نامه لغو امتیاز نشده است."
بر این اساس سحرخیز این نظر را که برخورد با روزنامه شرق، تذکری به هاشمی
رفسنجانی و جریان او در زمینه ورود به انتخابات خبرگان رهبری است، محتمل می
داند و می گوید: "می خواهند به آقای هاشمی بگویند اگر بخواهی وارد مسیر
انتخابات خبرگان شوی، باید هزینه های بیشتری بدهی و این برخورد، هزینه
اولیه این ماجراست ."